Τα Πάντα Για Την Κατάθλιψη
Ξέρεις ποια είναι η πιο συχνή ψυχική διαταραχή στον κόσμο?
Ναι, σωστά κατάλαβες, η κατάθλιψη.
Υπάρχουν βέβαια πολλές άλλες ψυχικές διαταραχές όπως οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές (σαν τον αυτισμό και τη ΔΕΠΥ), οι ψυχωτικές διαταραχές (όπως η σχιζοφρένεια), οι διαταραχές πρόσληψης τροφής (όπως η ανορεξία και η βουλιμία), οι ιδεοψυχαναγκαστικες διαταραχές, οι αγχώδεις διαταραχές, οι νευρογνωστικές διαταραχές (όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ), οι διαταραχές προσωπικότητας (όπως η οριακή και η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας), αλλά καμία από αυτές δεν είναι τόσο κοινή όσο η κατάθλιψη.
Η Κατάθλιψη είναι Διαταραχή ή Ασθένεια;
Ίσως αναρωτιέσαι γιατί χρησιμοποιώ τη λέξη «διαταραχή» αντί για «ασθένεια». Πριν προχωρήσουμε, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε την ορολογία, γιατί κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ότι η λέξη «διαταραχή» δεν είναι η σωστή και ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιώ τη λέξη «ασθένεια», που για κάποιους είναι πιο συμπεριληπτική, καθώς φέρνει στο μυαλό την εικόνα ενός ατόμου που αντιμετωπίζει ένα θέμα υγείας. Υπάρχει μια βασική διαφορά: η διαταραχή είναι μια ομάδα συμπτωμάτων που διαταράσσουν τις φυσιολογικές λειτουργίες του σώματος, χωρίς όμως να έχει πάντα γνωστή ή σαφή αιτία.
Από την άλλη, μια ασθένεια μπορεί να είναι μια ιατρική κατάσταση με αναγνωρίσιμη αιτία και, συνεπώς, ένα θεραπευτικό πλάνο που μπορεί να «θεραπεύσει» το άτομο από αυτή. Για παράδειγμα λέμε οτι έχω γρίπη, και η γρίπη είναι μια ασθένεια που προκαλείται εξ αιτίας ενός ιού, άρα έχω τον ιο μέσα μου και υπάρχει ένα θεραπευτικό πλάνο γι αυτό το συγκεκριμένο ιο που έχουμε δει οτι δουλεύει, άρα ο γιατρός θα μου γράψει μια αγωγή που θα με βοηθήσει να ξεπεράσω αυτή την ασθένεια. Η κατάθλιψη όμως δεν είναι κάτι που το κολλάμε απο άλλον και μπαίνει σαν ιος μέσα μας, Δεν είναι κάτι που μπορούμε να το θεραπεύσουμε με ένα φάρμακο που κάνει για όλους. Γι' αυτό κάνουμε αυτή τη διάκριση μεταξύ ασθένειας και διαραταχής. Ή όπως θα δούμε αργότερα στο επεισόδιο, ούτε καν διαταραχής. Θα την πούμε απλά, διαδικασία.
Πόσοι Πάσχουν Απο Κατάθλιψη;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας λοιπόν, εκτιμάται ότι 280 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από κατάθλιψη. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 4 με 5% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει κατάθλιψη αυτή τη στιγμή. Και τα νούμερα αυξάνονται συνεχώς. Σύντομα, η κατάθλιψη θα ξεπεράσει ακόμη και τον διαβήτη και την παχυσαρκία ως τη μεγαλύτερη υγειονομική πρόκληση που αντιμετωπίζουμε. Ακόμα και στην λίστα του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειρίδιου Ψυχικών Διαταραχών, που περιλαμβάνει 200 είδη ψυχικών διαταραχών, η κατάθλιψη είναι αυτή που παίρνει την πρωτιά σε παγκόσμιο επίπεδο. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που κάνει την κατάθλιψη τόσο… κοινή, επικίνδυνη και περίπλοκη; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί πίσω από αυτή τη διαταραχή που μπερδεύουν ακόμη και τους πιο έμπειρους επαγγελματίες;
Το Φιλοσοφικό Πλαίσιο Της Κατάθλιψης
Σε αυτό το επεισόδιο, θέλω να σε πάρω μαζί μου σε ένα ταξίδι σε αυτόν τον λαβύρινθο του σώματος και της ψυχής που ονομάζουμε κατάθλιψη. Θα δούμε πώς η βιολογία μπορεί να επηρεάσει την κατάθλιψη και ποιος είναι ο ρόλος της ψυχολογίας σε όλο αυτό. Αυτό που βλέπω συχνά να παρεξηγείται σχετικά με την κατάθλιψη είναι ότι πολλοί τη βλέπουν σαν μια ασθένεια, όπως η πνευμονία ή η γρίπη, που μπορείς απλά να την ξεπεράσεις. Η κατάθλιψη όμως δεν είναι κάτι που πολεμάς – είναι κάτι με το οποίο μαθαίνεις να ζεις και να διαχειρίζεσαι.
Στο «Κόκκινο Βιβλίο» ο Carl Jung, λέει: «Οτιδήποτε ήταν λόγος, θα γίνει άνθρωπος. Ο λόγος δημιούργησε τον κόσμο και προηγήθηκε του κόσμου. Φώτισε σαν φως στο σκοτάδι, και το σκοτάδι δεν το κατάλαβε.». Ας αναλύσουμε αυτή την πρόταση κι ας δούμε τι μπορούμε να μάθουμε για την κατάθλιψη μέσα από αυτό το απόσπασμα. Θα χρηστιμοποιήσουμε λίγο και τη θρησκεία εδώ, αλλά όχι πνευματικά ή θρησκευτικά. Όλες οι θρησκείες για μένα είναι δρόμοι που μας βοηθούν στην ψυχανάλυση, μιας και όλες οι θρησκείες κρύβουν διαχρονικά ψυχαναλυτικά μοτίβα. Ας το δούμε λίγο και μη φρικάρεις απ την αρχή. Ακολούθα τη σκέψη μου και θα δεις οτι θα βγάλει νόημα στο τέλος.
«Το “οτιδήποτε ήταν λόγος θα γίνει άνθρωπος, που μας λέει ο Γιούνγκ, θυμίζει το “λόγος σαρξ εγένετο” που διαβάζουμε στο ευαγγέλιο του Ιωάννη. Στο πρώτο μέρος της πρότασης, ο Jung αναφέρεται στην έννοια του "Λόγου", που στη Βίβλο περιγράφεται ως ο "Λόγος" που έγινε σάρκα, δηλαδή ο Ιησούς Χριστός. Ψυχαναλυτικά, αυτό σημαίνει ότι οι αφηρημένες, πνευματικές ή διανοητικές αλήθειες -ο "Λόγος" δηλαδή- πρέπει να γίνουν μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας και συνείδησης -να "γίνουν άνθρωπος"- κάτι αφηρημένο, ασυνείδητο και πνευματικό, να γίνει συγκεκριμένο και συνειδητό. Το πιο σημαντικό όταν δουλεύουμε με τον εαυτό μας είναι να φέρνουμε το ασυνείδητο περιεχόμενο στη συνείδηση μας – κάτι ανάλογο με το πώς ο Λόγος γίνεται "ζωντανός" μέσα στην ανθρώπινη ψυχή. Το πως δηλαδή το αφηρημένο γίνεται συγκεκριμένο. Μας λέει στην επόμενη πρόταση: «Ο λόγος δημιούργησε τον κόσμο και προϋπήρχε του κόσμου». Εδώ, ο Jung αναφέρεται ξανά στον Λόγο, που στη θεολογία πιστεύεται ότι υπήρχε πριν από τη δημιουργία και έπαιξε ρόλο στη γέννηση του σύμπαντος. Σε ψυχολογικό επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι η αντίληψή μας για τον κόσμο (που συμβολίζεται από τον "Λόγο") διαμορφώνει το πώς βιώνουμε την πραγματικότητα. Το ίδιο μας είπε στα διδάγματά του κι ο Βούδας που είπε πως “οι σκέψεις μας πλάθουν τον κόσμο”. Πλάθουν την πραγματικότητά μας δηλαδή. Σύμφωνα με τον Jung, λοιπόν, τα εσωτερικά μας αρχέτυπα και σύμβολα υπάρχουν πριν καν συνειδητοποιήσουμε τον εξωτερικό κόσμο, και επηρεάζουν το πώς τον αντιλαμβανόμαστε.
Αυτά είναι πράγματα που τα πήραμε απο τους γονείς μας, την κουλτούρα και την ιστορία μας. Αν θες να μάθεις περισσότερα για τα αρχέτυπα του Jung, έχω δυο άλλα επεισόδια που τα αναλύω σε βάθος. Μπορείς να βρείς το πρώτο μέρος κάνοντας κλικ εδώ, και το δεύτερο μέρος κάνοντας κλικ εδώ. Μας λέει μετά λοιπόν πως: . Εδώ, το "φως" συμβολίζει την αλήθεια ή την αφύπνιση, σε έναν κόσμο που είτε την παραβλέπει είτε την απορρίπτει. Αυτό σημαίνει ότι η συνείδηση -το φως δηλαδή- προέρχεται από το ασυνείδητο -το σκοτάδι. Το ασυνείδητο αρχικά δεν καταλαβαίνει τις αλήθειες που έρχονται στο φως. Όπως και οι καταπιεσμένες ή άγνωστες πλευρές του εαυτού μας, συχνά δυσκολεύονται να βγουν στην επιφάνεια. Κι ο λόγος για τον οποίο οι καταπιεσμένες μας πλευρές δυσκολεύονται να βγούν στην επιφάνεια, ο λόγος δηλαδή που δεν κάνουμε το ασυνείδητο συνειδητό, είναι επειδή εμείς οι ίδιοι δυσκολευόμαστε να τις αποδεχτούμε. Εμείς οι ίδιοι δυσκολευόμαστε να τις καταλάβουμε.
Πώς, λοιπόν, μπορούμε να φέρουμε την "Κατάθλιψη" από το ασυνείδητο στο συνειδητό; Πώς περνάμε από την αφηρημένη, ασυνείδητη έννοια της λέξης στο πως βιώνουμε πραγματικά την κατάθλιψη; Κι αφού λοιπόν ξεκινάμε το ταξίδι μας απο την αφηρημένη έννοια της λέξης “κατάθλιψη”, γιατί να μην ξεκινήσουμε από την ετυμολογία της λέξης;
Η Ετυμολογία της Λέξης Κατάθλιψη
Βλέπεις, η λέξη "κατάθλιψη" προέρχεται από τις λέξεις "κατά",που σημαίνει "κάτω", κάτι που πιέζει ή βαραίνει προς τα κάτω και "θλίψις", από το ρήμα "θλίβω" που σημαίνει "πιέζω", "στεναχωρώ" ή "προκαλώ λύπη". Άρα, ετυμολογικά, η λέξη "κατάθλιψη" υποδηλώνει μια κατάσταση στην οποία υπάρχει έντονη πίεση προς τα κάτω. Στα Αγγλικά ξέρουμε ότι η λέξη «κατάθλιψη» “depression” δηλαδή, μπήκε στη γλώσσα στα τέλη του Μεσαίωνα, γύρω στον 14ο αιώνα, όπου αρχικά είχε την πρακτική σημασία “πιέζω προς τα κάτω”. Με τα χρόνια, ο όρος εξελίχθηκε και απέκτησε μεταφορικές έννοιες, όπως “ρίχνω το ηθικό” ή ”καταπιέζω συναισθηματικά".
Μέχρι τον 17ο αιώνα, η λέξη «depress» στα αγγλικά είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται για ψυχολογικούς και συναισθηματικούς λόγους, εκφράζοντας συναισθήματα λύπης, απογοήτευσης ή μείωσης της δραστηριότητας και της ζωτικότητας. Έτσι ακριβώς δηλαδή όπως την κατανοούμε και σήμερα όταν μιλάμε για την κατάθλιψη και την ψυχική υγεία δηλαδή. Άρα, μπορούμε να πούμε ότι η αφηρημένη και ασυνείδητη διαδικασία της πίεσης προς τα κάτω οδηγεί στην πραγματικότητα που ονομάζουμε κατάθλιψη. Αλλά τι ακριβώς είναι αυτό που πιέζουμε προς τα κάτω;
Ο Ορισμός της Κατάθλιψης
Την αυτοέκφραση μας, την αυθεντικότητα του εαυτού μας, αυτό που έχουμε μέσα μας και που δεν αφήνουμε να βγει προς τα έξω γιατί φοβόμαστε την απόρριψη, την κρίση, το τι θα νομίζουν οι άλλοι και πως θα το πάρουν, αλλά περισσότερα γι' αυτό σε λίγο. Πρώτα, ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε τι είναι η κατάθλιψη. Για να βρούμε έναν καλό ορισμό, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τόσο τις βιολογικές όσο και τις ψυχολογικές εκδηλώσεις της κατάθλιψης. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι:
Η κατάθλιψη είναι μια ψυχοσωματική διαδικασία που προκαλεί μια ανισορροπία στη χημεία του εγκεφάλου, επηρεασμένη από γενετικούς παράγοντες και απο τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, καθορίζοντας τι απολαμβάνει ή δεν απολαμβάνει κάποιος στη ζωή του.
Με βάση αυτόν τον ορισμό, καταλαβαίνουμε ότι η κατάθλιψη είναι πολύ περισσότερο από το να έχεις κάποιες στενάχωρες μέρες. Θα τολμήσω ακόμα να πω ότι η κατάθλιψη είναι η χειρότερη διαδικασία που μπορεί να περάσει ένας άνθρωπος. Κι αυτό γιατί η κατάθλιψη σε παραλύει, σε εξαντλεί και είναι πανταχού παρούσα. Κι όμως, η κοινωνία αντιμετωπίζει την κατάθλιψη σαν κάτι το οποίο ναι μεν είναι εκεί, αλλά για το οποίο δεν πολυμιλάμε στη βάση που θα έπρεπε. Είναι ένα θέμα που οι άνθρωποι δυσκολεύονται να συζητήσουν, κυρίως επειδή δεν το καταλαβαίνουν.
Σίγουρα χάρη σε κάποιους διάσημους και άτομα με κάποια γενικότερη επιρροή, έχουμε αρχίσει να μιλάμε ανοιχτά για την κατάθλιψη κι αρχίζουμε να την φέρνουμε στο φως. Αλλά ακόμα κι έτσι, η συζήτηση συνήθως περιορίζεται στο "Πόσοι άνθρωποι έχουν κατάθλιψη;" και μετά συχνά καταλήγει σε έναν διαγωνισμό για το ποιος έχει υποφέρει περισσότερο, και μετά κάποιοι πάνε σε υπερβολικά προσωπικές αποκαλύψεις, που δεν είμαι σίγουρος αν βοηθούν πραγματικά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν μιλούν πολλοί για το τι πρέπει να κάνουμε για να την θεραπεύσουμε.
Η κατάθλιψη δεν είναι απλώς μια μονόπλευρη διαταραχή. Δεν είναι δηλαδή σαν τη γρίπη και την πνευμονία που είπαμε πριν. Υπάρχουν δύο πολύ σημαντικές πλευρές της που πρέπει να εξετάσουμε και φυσικά να αντιμετωπίσουμε όταν θεραπεύουμε την κατάθλιψη. Η βιολογική πλευρά, και η ψυχολογική πλευρά.
Η Βιολογική Πλευρά της Κατάθλιψης
Η βιολογική πλευρά της κατάθλιψης είναι σαν ένα θορυβώδες εργοτάξιο στον εγκέφαλό μας, όπου οι νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου μας παίζουν το ρόλο των εργατών που τρέχουν να κάνουν τη δουλειά τους και να κρατήσουν τα πάντα σε τάξη. Όμως, όπως σε κάθε εργοτάξιο, μπορεί να υπάρξουν καθυστερήσεις και προβλήματα έτσι και κάποιες φορές οι νευροδιαβιβαστές "κολλάνε στην κίνηση" ή οι "διαδρομές" τους μπερδεύονται. Κάπως έτσι συμβαίνει και με την κατάθλιψη—οι νευροδιαβιβαστές μπορεί να βγουν εκτός ισορροπίας ή οι ορμόνες μας να μην λειτουργούν σωστά, με αποτέλεσμα όλα να μοιάζουν μπερδεμένα και αποδιοργανωμένα. Ρώτα οποιαδήποτε γυναίκα άνω των 30 και θα σου πει πόσο εύκολα οι ορμόνες μπορούν να διαταραχθούν από τα πιο μικρά πράγματα.
Όπως οι ορμόνες μιας γυναίκας μπορούν να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν με το παραμικρό, έτσι και οι ορμόνες και οι νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλό μας μπορούν να διαταραχθούν πολύ εύκολα. Η κατάθλιψη ανακατεύει τη χημεία του εγκεφάλου μας. Βλέπεις, αυτοί οι νευροδιαβιβαστές που αναφέραμε, έχουν όλοι τους συγκεκριμένους ρόλους και σκοπούς. Και για να το πάρουμε απο την αρχή, νευροδιαβιβαστές είναι οι χημικές ουσίες που μεταφέρουν τις πληροφορίες απο τον ένα νευρώνα του εγκεφάλου μας στον άλλο.
Απο το ένα εγκεφαλικό κύταρρό μας στο άλλο δηλαδή. Και οι νευροδιαβιβαστές είναι σημαντικοί γιατί ανάλογα με το πως γίνεται αυτή η μεταφορά των πληροφοριών μέσα στον εγκεφαλό μας, μας βοηθούν να σκεφτούμε και να επεξεργαστούμε τον κόσμο γύρω μας. Νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη είναι οι «χημικές ουσίες της ευτυχίας» του εγκεφάλου μας θα λέγαμε. Όταν αυτές βρίσκονται εκτός ισορροπίας, μπορεί να επηρεάσουν σοβαρά το πώς νιώθουμε και το πώς διαχειριζόμαστε τα πράγματα στην ζωή μας. Πάρε για παράδειγμα τη σεροτονίνη—είναι σαν τον ρυθμιστή διάθεσης του εγκεφάλου. Όταν δεν έχουμε αρκετή, μπορεί να αισθανόμαστε συνεχώς πεσμένοι ή να εκνευριζόμαστε με το παραμικρό.
Η ντοπαμίνη, από την άλλη, σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή, οπότε όταν τα επίπεδά της πέφτουν, μπορεί να χάσουμε το ενδιαφέρον μας για δραστηριότητες που κάποτε απολαμβάναμε. Και η νορεπινεφρίνη; Μας βοηθά να παραμένουμε σε εγρήγορση και να αντιδρούμε στο άγχος. Οι ανισορροπίες στην νορεπινεφρίνη μπορούν να μας κάνουν να αισθανόμαστε καταβεβλημένοι ή να δυσκολευόμαστε να συγκεντρωθούμε.
Αλλά δεν είναι μόνο οι νευροδιαβιβαστές που επηρεάζονται. Η κατάθλιψη μπορεί επίσης να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου μας. Για παράδειγμα, το λιμβικό σύστημα, που χειρίζεται τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις μας, μπορεί να μην λειτουργεί τόσο καλά, κάνοντάς μας πιο δύσκολο να επεξεργαστούμε τα συναισθήματα μας. Και ο προμετωπιαίος φλοιός, που μας βοηθά να παίρνουμε αποφάσεις και να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας, μπορεί να γίνει λιγότερο ενεργός με την κατάθλιψη.
Κι αυτό μας δυσκολεύει στο να συγκεντρωθούμε ή να διαχειριστούμε το άγχος. Όλες αυτές οι αλλαγές δείχνουν πόσο βαθιά μπορεί να επηρεάσει η κατάθλιψη τη χημεία και τη δομή του εγκεφάλου μας. Αυτή είναι η βιολογική πλευρά της κατάθλιψης. Αν όμως γυρίσουμε το νόμισμα, θα δούμε την άλλη πλευρά: την ψυχολογική πλευρά της κατάθλιψης.
Εδώ είναι που οι καθημερινές μας εμπειρίες και οι τρόποι σκέψης μας παίζουν ρόλο. Σκέψου το κάπως έτσι: αν ο εγκέφαλός σου ήταν ένας κήπος, το άγχος και τα δύσκολα γεγονότα της ζωής θα ήταν τα ζιζάνια που δυσκολεύουν την ανάπτυξη των θετικών σκέψεων, των ανθών της ζωής δηλαδή. Ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας και τις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε μπορεί επίσης να επηρεάσει τη διάθεσή μας και να συμβάλει στην κατάθλιψη. Και όπως ένας κήπος που ξαφνικά γεμίζει αγριόχορτα, η κατάθλιψη μπορεί να γίνει ένα δύσβατο μονοπάτι που σε παρασύρει όλο και πιο βαθιά. Για να κατανοήσουμε πλήρως την κατάθλιψη, πρέπει να τη δούμε και από τις δύο πλευρές. Δεν είναι μόνο αυτό που συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας χημικά ή μόνο οι εμπειρίες της ζωής μας—είναι το πώς αυτοί ο ι δύο παράγοντες ενώνονται για να διαμορφώσουν αυτό που αισθανόμαστε.
Πόσοι Τύποι Κατάθλιψης Υπάρχουν;
Πόσες λοιπόν μορφές ή τύποι κατάθλιψης υπάρχουν; Λοιπόν, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών ανακοίνωσε πρόσφατα ότι υπάρχουν η:
επίμονη καταθλιπτική διαταραχή,
η επιλόχειος κατάθλιψη,
η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή,
η κατάθλιψη με συμπτώματα ψύχωσης,
η διαταραχή της διάθεσης,
η προεμμηνορροϊκή δυσφορική διαταραχή,
η καταθλιπτική διαταραχή λόγω άλλης ιατρικής κατάστασης και
η μείζων καταθλιπτική διαταραχή.
Σήμερα μιλάμε για τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, που συνήθως την ονομάζουμε απλά κατάθλιψη. Υπάρχουν 3 τύποι μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής.
Ένας τύπος είναι η Μείζων Κατάθλιψη με Εποχικό Πρότυπο, πιο γνωστή ως εποχιακή συναισθηματική διαταραχή. Στα αγγλικά τη λένε SAD, απο το Seasonal Affective Dissorder. Κι αυτό γιατί συνήθως επηρεάζει κάποιον κατά τους χειμερινούς μήνες όταν το φως του ήλιου είναι σπάνιο, επηρεάζοντας τη διάθεση και τα επίπεδα ενέργειας. Συνήθως εκδηλώνεται όταν κάτι πολύ τραυματικό ή έντονο συνέβη σε αυτό το άτομο κατά τη διάρκεια ενός συγκεκριμένου μήνα του έτους. Και έτσι, κάθε φορά που πλησιάζει αυτή η περίοδος, βρίσκουν τον εαυτό τους να επηρεάζεται από αυτό.
Ένας άλλος τύπος είναι η . Αυτή επηρεάζει μέχρι το 6% των γυναικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μέσα στον πρώτο χρόνο μετά τον τοκετό, οδηγώντας σε σημαντικές συναισθηματικές προκλήσεις σε μια περίοδο που θα έπρεπε να είναι γεμάτη χαρά. Όπως συζητήσαμε, οι ορμόνες μιας γυναίκας μπορούν να αλλάξουν δραστικά και γρήγορα και να επηρεάσουν τη βιοχημεία του εγκεφάλου, επομένως ο τοκετός είναι μια πολύ κοινή περίοδος για να εμφανιστεί κατάθλιψη σε μια γυναίκα.
Τέλος, υπάρχει και η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή με Ψυχωτικά Χαρακτηριστικά. Αυτή συνοδεύεται από σοβαρά συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες, κάνοντας την εμπειρία ακόμα πιο έντονη και αγχωτική. Με τόσες πολλές μορφές κατάθλιψης, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι υπάρχει μια μεγάλη λίστα με συμπτώματα. Ωστόσο, υπάρχουν τρία βασικά συμπτώματα όταν πρόκειται για την κατάθλιψη.
Αυτά είναι πρώτον, η ανηδονία, δεύτερον η ψυχοκινητική καθυστέρηση και τρίτον, η παραληρητική σκέψη.
Η ανηδονία αναφέρεται στην ανικανότητα να αισθανθείς ευχαρίστηση σε δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες ή ικανοποιητικές, κάνοντας την καθημερινή ζωή να φαίνεται άτονη και αδιάφορη. Για παράδειγμα εκεί που παλαιότερα απολάμβανες τις βόλτες το ηλιοβασίλεμα κι έβλεπες αυτά τα υπέροχα χρώματα στον ουρανό κι ένιωθες μια ψυχική κατάνυξη, τώρα απλά σου φαίνεται ανούσιο και δε σου δίνει καμία χαρά, καμία ηδονή δηλαδή, εξ ου και το αν-ηδονία.
Η ψυχοκινητική καθυστέρηση περιλαμβάνει μια εμφανή επιβράδυνση στις φυσικές κινήσεις και την ομιλία, καθώς και μια γενική αίσθηση λήθαργου, κάνοντας ακόμα και τις πιο απλές δουλειές να φαίνονται βουνό. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να νιώθουν ανεξήγητους πόνους και δυσφορία στο σώμα τους. Για παράδειγμα πολλοί απο εμας που έχουμε περάσει αυτή τη φάση κατάθλιψης, απλά θέλουμε να καθόμαστε στο κρεβάτι και να κοιτάμε το ταβάνι. Κι ακόμα και το να πάμε στην κουζίνα να πάρουμε ένα πιάτο φαϊ μας φαίνεται βουνό.
Η παραληρητική σκέψη το τρίτο κι ένα άλλο σοβαρό σύμπτωμα, είναι όταν το άτομο έχει παράλογες πεποιθήσεις που δεν βασίζονται στην πραγματικότητα, όπως το να πιστεύει ότι καταδιώκεται ή να έχει υπερεκτιμημένες ιδέες για τον εαυτό του.
Άλλα συμπτώματα είναι οι αλλαγές στον ύπνο ή η αϋπνία, οι περίοδοι μελαγχολίας ή χαμηλής διάθεσης, και οι αλλαγές στην όρεξη, όπου κάποιος είτε τρώει υπερβολικά είτε δεν τρώει καθόλου. Έχεις ακούσει την έκφραση "Τρώω τα συναισθήματά μου;”. Λοιπόν, υπάρχει επιστημονική βάση πίσω από το γιατί τρώμε σοκολάτα ή ζυμαρικά ή οποιοδήποτε γεύμα πλούσιο σε υδατάνθρακες για να αισθανθούμε καλύτερα όταν έχουμε κατάθλιψη. Οι υδατάνθρακες βοηθούν το σώμα μας να παράγει σεροτονίνη, μια ουσία που μας κάνει να νιώθουμε πιο ήρεμοι και χαλαροί όπως είπαμε πριν.
Όταν καταναλώνουμε υδατάνθρακες, το σώμα απελευθερώνει ινσουλίνη, η οποία βοηθά στην απορρόφηση των αμινοξέων στους μυς, παράγοντας περισσότερη τρυπτοφάνη, που μετατρέπεται σε σεροτονίνη στον εγκέφαλο. Και όπως είπαμε, η σεροτονίνη, μεταξύ άλλων, παίζει επίσης ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσής σου. Οπότε, το "να τρως τα συναισθήματά σου" έχει μια μεγάλη δόση αλήθειας. Οι ορμόνες του στρες ενός ανθρώπου που πάσχει από κατάθλιψή βρίσκονται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα του λειτουργεί υπερβολικά, με αποτέλεσμα η αδρεναλίνη να είναι σε συνεχή υπερδιέγερση.
Κι ας πούμε δυο λόγια για το νευρικό σύστημα τώρα που το αναφέραμε. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα όπως το λέμε, είναι το τμήμα του νευρικού συστήματος το οποίο ρυθμίζει τις σπλαχνικές λειτουργίες μας. Το χωρίσουμε σε συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, τα οποία έχουν ανταγωνιστική λειτουργία: το συμπαθητικό ετοιμάζει τον οργανισμό για μια έντονη κατάσταση όπου θα σπαταλήσει μεγάλη ενέργεια, ενώ το παρασυμπαθητικό έχει αντίθετη λειτουργία και ετοιμάζει τον οργανισμό μας για χαλάρωση. Όταν υπάρχει λοιπόν έντονο άγχος, τα επινεφρίδια μας εκκρίνουν διάφορες ορμόνες που επηρεάζουν άμεσα το συμπαθητικό νευρικό σύστημα κι αυτό με τη σειρά του είναι υπεύθυνο για:
την αύξηση του καρδιακού παλμού,
τη διάταση των βρογχιολίων μας, γ αυτό και υπο στρες αναπνέουμε πιο γρήγορα και η αναπνοή μας είναι πιο ρηχή,
την αύξηση παροχής αίματος,
τη σύσπαση των αγγείων του δέρματος,
τη διαστολή των αγγείων των μυών, ετοιμαζόμαστε για μάχη ή για φυγή δηλαδή
τη διαστολή της κόρης του ματιού, για να μπορούμε να δούμε τον κίνδυνο καλύτερα
την αναστολή των κινήσεων του εντέρου,γι αυτό κι όλη η πέψη σταματά σε μια τέτοια κατάσταση και γι αυτό όλοι εμείς με χρόνιο στρες έχουμε θέματα με το στομάχι μας
την αναστολή στύσης και οργασμού, γιατί ποιός έχει καιρό για τέτοια σε μια κατάσταση κινδύνου, και τέλος
την ανόρθωση τριχών.
Ελέγχει την τροφοδοσία των μυών με αίμα. Επίσης όπως είπαμε η πέψη δεν γίνεται σωστά και επόμενο είναι να μην απορροφούνται τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που έχει ανάγκη ο οργανισμός μας. Αν συνυπολογίσουμε λοιπόν όλα τα προηγούμενα συμπτώματα που αναφέραμε, μαζί με την έλλειψη ύπνου και τις υπερβολικές ορμόνες του χρόνιου στρες, αυτό που μένει είναι ένα χάος, ένας "τυφώνας", τόσο στο μυαλό όσο και στο σώμα. Διότι, αν έχεις μείζονα κατάθλιψη, αυτό που κάνεις είναι να εκδηλώνεις μια απίστευτη αντίδραση στο άγχος, εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο επι επτά ημέρες την εβδομάδα. Και όταν το σώμα σου είναι υπό τέτοια πίεση, αυτό που συμβαίνει είναι ότι πολλά πράγματα συμβαίνουν ταυτόχρονα στη βιολογία σου. Ο μεταβολικός σου ρυθμός αυξάνεται, και υπάρχει αυτό το συνεχές αυξημένο αίσθημα "πάλης ή φυγής" όλη την ώρα. Οι άνθρωποι που πάσχουν από μείζονα κατάθλιψη συχνά βιώνουν περιοδικά επεισόδια κατάθλιψης. Για παράδειγμα, μπορεί να βιώσουν για 2-3 μήνες σοβαρά συμπτώματα, μετά να αισθανθούν καλύτερα, και μετά από έναν χρόνο να βυθιστούν ξανά σε αυτά τα συμπτώματα.
Όλα αυτά είναι μέρος της βιολογικής πλευράς της κατάθλιψης που συζητήσαμε. Τώρα, ήρθε η ώρα να θέσουμε το μεγάλο ερώτημα: τι προκαλεί την κατάθλιψη; Η αλήθεια είναι ότι πολλοί παράγοντες, τόσο βιολογικοί όσο και ψυχολογικοί, μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Αλλά τι γίνεται με τις σκέψεις μας, ειδικά αυτές που κρατάμε μέσα μας; Μπορούν αυτές να επηρεάσουν την κατάθλιψη;
Η Ψυχολογική Πλευράς της Κατάθλιψης
Στην αρχή του κειμένου, μιλήσαμε για το απόφθεγμα του Carl Jung και πώς αυτό σχετίζεται με την ετυμολογία της λέξης "κατάθλιψη." Πολλοί απο εμας που ασχολούμαστε με την ψυχολογία πιστεύουμε ότι η καταπίεση των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Ή ότι τα καταπιεσμένα συναισθήματα και σκέψεις μπορούν να οδηγήσουν στο να γίνουν πιο έντονα τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Ο Gabor Maté, ένας Καναδός γιατρός γνωστός για τη δουλειά του πάνω στην παιδική ανάπτυξη και το ψυχολογικό τραύμα, μας λέει ότι υπάρχει μια άρρηκτη σύνδεση ανάμεσα στην καταπίεση συναισθημάτων και την εμφάνιση της κατάθλιψης.
Βλέπει την κατάθλιψη όχι ως ασθένεια, αλλά ως αντίδραση σε κάτι. Μια εξωτερική αντίδραση σε εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ της αυτοέκφρασης και των αναγκών για σύνδεση και αποδοχή που έχουμε όλοι ως άνθρωποι. Βλέπει την κατάθλιψη ως το αποτέλεσμα της έντονης έντασης μεταξύ της ανάγκης να εκφράσει κανείς τον εαυτό του και του φόβου ότι θα βλάψει σημαντικές σχέσεις.
Αυτή η συνεχής εσωτερική σύγκρουση δημιουργεί καταπιεσμένα συναισθήματα, τα οποία οδηγούν σε μια τεράστια συσσώρευση άγχους στο σώμα και στο μυαλό μας. Αυτή η ιδέα της κατάθλιψης μας δείχνει πώς η κατάθλιψη φέρνει στους ανθρώπους αφόρητα συναισθήματα, ενώ παράλληλα βοηθά στο να διατηρεί κάνεις στενές σχέσεις. Κι αυτό αποδεικνύει περαιτέρω ότι η κατάθλιψη είναι τόσο ψυχολογική όσο και βιολογική.
Τι άλλο λοιπόν μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει την κατάθλιψη; Το άγχος. Το άγχος παίζει μεγάλο ρόλο τόσο στην εμφάνιση όσο και στην εξέλιξη της κατάθλιψης. Το παρατεταμένο άγχος, ειδικά όταν φαίνεται να είναι ακατανίκητο και ανεξέλεγκτο, μπορεί εύκολα να ωθήσει κάποιον στην κατάθλιψη. Εδώ είναι που έρχεται η έννοια της "εκμαθημένης αβοηθητότητα" (learned helplessness).
Όταν οι δυσκολίες της ζωής φαίνονται ανυπέρβλητες, μπορεί να αρχίσει να δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν υπάρχει λύση ή τρόπος διαφυγής. Αυτό το αίσθημα αβοηθησίας οδηγεί συχνά σε μια κατάσταση απελπισίας και παραίτησης, κάνοντας μας να αισθανόμαστε ότι χάνουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Για παράδειγμα, ένα παιδί που βιώνει συνεχές άγχος, όπως συνεχές bullying στο σχολείο, λεκτική κακοποίηση από τους γονείς του ή σεξουαλική κακοποίηση, μπορεί να μάθει να εσωτερικεύει το φόβο και να μην εκφράζει τα συναισθήματά του. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα καταπιεσμένα συναισθήματα που, όπως είπαμε, συμβάλλουν στο να εκδηλώσει συμπτώματα κατάθλιψης αργότερα στη ζωή.
Το χρόνιο άγχος επηρεάζει το σύστημα ανταπόκρισης στο άγχος που έχει έμφυτα το σώμα μας, κυρίως μέσω της απελευθέρωσης γλυκοκορτικοειδών, που είναι οι ορμόνες που βοηθούν στη διαχείριση του άγχους. Με την πάροδο του χρόνου λοιπόν, τα υψηλά επίπεδα αυτών των ορμονών μπορούν να διαταράξουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και να συμβάλουν στην ανάπτυξη ή την επιδείνωση της κατάθλιψης.
Όταν το άγχος είναι συνεχές, το σώμα παραμένει σε κατάσταση αυξημένης εγρήγορσης, όπως είπαμε πριν με το το συμπαθητικό σύστημα, και το να είμαστε συνέχεια σε μια τέτοια κατάσταση, εξαντλεί τους συναισθηματικούς μας πόρους και μας οδηγεί σε συναισθήματα εξάντλησης και αβοηθησίας. Η ψυχολογική επίδραση του άγχους είναι εξίσου σημαντική. Η εκμαθημένη αβοηθητότητα, που εμφανίζεται όταν αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα γύρω μας, παρά το γεγονός ότι έχουμε ευκαιρίες να το κάνουμε, συνδέεται επίσης με την κατάθλιψη.
Αυτό το συναίσθημα συχνά προέρχεται από πρώιμες εμπειρίες, όπου ένα παιδί μαθαίνει να καταπιέζει τα συναισθήματά του αντί να τα εκφράζει. Ως αποτέλεσμα, όταν το παιδί εσωτερικοποίεί το φόβο και αδυναμεί να εκφράσει τη θλίψη του,αυτό που γίνεται είναι, άθελά του φυσικά, να καλλιεργείται το έδαφος για βαθύτερα συναισθηματικά ζητήματα, όσο το άτομο μεγαλώνει. Kάτι τόσο απλό όσο ο φόβος για κάτι μπορεί να εκδηλωθεί ως άγχος. Και αυτό το άγχος, που αρχικά αφορούσε κάτι συγκεκριμένο, μπορεί να επεκταθεί σε όλα τα πράγματα.
Έτσι, αντί να έχεις φόβο μόνο για εκείνο το αρχικό πράγμα, τώρα έχεις φόβο για τα πάντα. Όλος ο κόσμος σου γίνεται πλέον ένα σύνολο από ερεθίσματα που προκαλούν φόβο, λόγω του τρόπου με τον οποίο αυτός ο φόβος εγκαταστάθηκε στον εγκέφαλό σου.
Είναι η Kατάθλιψη Kληρονομική;
Ξέρω ότι πολλοί αναρωτιούνται για το εάν είναι η κατάθλιψη κληρονομική. Εάν ο πατέρας ή η μητέρα μου έχει κατάθλιψη, είναι πιο πιθανό να την αποκτήσω κι εγώ; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Δεν είναι τόσο απλό όσο το «εάν ο πατέρας σου έχει, κατάθλιψη τότε σίγουρα θα έχεις κι εσύ». Άς το δούμε με λίγο καλύτερα.
Ορισμένα γονίδια μπορούν να μας κάνουν πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη, ειδικά όταν η ζωή μας φέρνει αντιμέτωπους με αγχωτικά γεγονότα. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η κληρονομικότητα συνεισφέρει περίπου 30-50% στην πιθανότητα ανάπτυξης κατάθλιψης, που σημαίνει ότι υπάρχει ένα σημαντικό γενετικό κομμάτι στο παζλ. Για παράδειγμα, αν έχεις έναν γονέα ή αδερφό με κατάθλιψη, ο κίνδυνος να αναπτύξεις κι εσύ κατάθλιψη είναι δύο έως τρεις φορές υψηλότερος από κάποιον χωρίς οικογενειακό ιστορικό.
Όμως, εδώ είναι το παράδοξο: πολλοί άνθρωποι που τελικά παρουσιάζουν κατάθλιψη δεν έχουν καθόλου οικογενειακό ιστορικό, και πολλοί με οικογενειακό ιστορικό δεν την αναπτύσσουν ποτέ. Αυτό μας δείχνει ότι ενώ τα γονίδια μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα, δεν καθορίζουν απόλυτα το μέλλον σου. Άλλοι παράγοντες, όπως το περιβάλλον, οι εμπειρίες ζωής, και το στρες, παίζουν πολύ πιο καθοριστικό ρόλο. Σκέψου το κάπως έτσι: τα γονίδια μπορεί να σου δώσουν μια προδιάθεση, αλλά το αν θα εκδηλώσεις κατάθλιψη εξαρτάται από έναν συνδυασμό αυτών των γονιδιακών παραγόντων μαζί με τις περιβαλλοντικές επιδράσεις—όπως το στρες, μια ασθένεια ή τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να ζήσεις. Έτσι, ενώ τα γονίδια θέτουν τις βάσεις, το τελικό αποτέλεσμα διαμορφώνεται από τις εμπειρίες της ζωής σου. Αυτός είναι ο λόγος που η κατάθλιψη είναι ταυτόχρονα βιολογική αλλά και ψυχολογική.
H Θεραπεία για την Κατάθλιψη
Ας μιλήσουμε τώρα για τη θεραπεία της κατάθλιψης. Με τη βιολογία και την ψυχολογία να παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της κατάθλιψης, η θεραπεία πρέπει να καλύπτει και τις δύο πλευρές. Οι ψυχολογικές θεραπείες, όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η ψυχαλάνυση κι άλλες, μπορούν να βοηθήσουν στην αλλαγή των αρνητικών μοτίβων σκέψης. Αυτό με τον καιρό μπορεί να αλλάξει ακόμα και τη χημεία του εγκεφάλου. Σκέψου το σαν να δίνεις στον εγκέφαλό σου ένα νέο σύνολο οδηγιών που τον βοηθούν να λειτουργήσει με πιο υγιή τρόπο. Παράλληλα, τα φάρμακα που ρυθμίζουν τις ανισορροπίες στους νευροδιαβιβαστές μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση και να διευκολύνουν την αντιμετώπιση των ψυχολογικών συμπτωμάτων της κατάθλιψης.
Εδώ θα πρέπει να πω οτι προσωπικά θεωρώ πως τα φάρμακα θα πρέπει να είναι το τελευταίο καταφύγιο αφού έχουν εξαντληθεί όλες οι άλλες λύσεις. Νέες έρευνες δείχνουν το πως μόνο το να βγάλεις συγκεκριμένες τροφές απο τη διατροφή σου, μπορεί να εξαλείψει την κατάθλιψη. Θα μιλήσουμε γι αυτό σε επόμενα βίντεο. Το κλειδί είναι να αντιμετωπίζονται και τα δύο μέρη, και το βιολογικό με ότι μέσα έχουμε, και το ψυχολογικό, ώστε να υπάρχει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη θεραπεία. Κι όχι να πάφτουμε κατ ευθείαν στα φάρμακα και να ελπίζουμε οτι έτσι μόνο θα “φτιάξουμε”.
Πολλοί επαγγελματίες επικεντρώνονται μόνο σε μία πλευρά – είτε τη βιολογική είτε την ψυχολογική – αντί να βλέπουν και τις δύο μαζί. Για να μπορέσουμε να πάμε πραγματικά μπροστά στη θεραπεία και τη φροντίδα της κατάθλιψης, πρέπει να μιλήσουμε ανοιχτά γι’ αυτήν, και να αντιμετωπίζουμε όλες τις πτυχές της. Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης ή την υποστήριξη εκείνων που πάσχουν από αυτήν είναι να δείξουμε συμπόνια. Η υποστήριξη, η ενσυναίσθηση και η προσφορά βοήθειας είναι τόσο απλά και τόσο σημαντικά κι απλά που όλοι μας μπορούμε να τα προσφέρουμε. Γι’ αυτό, αντί να κρίνουμε κάποιον με κατάθλιψη ή να σκεφτόμαστε γιατί δεν μπορεί απλώς να «ξεφύγει» από τη θλίψη, δείξε του απλά αγάπη και υποστήριξη.
Όπως δεν πρέπει ποτέ να κρίνεις ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του, δεν μπορείς να κρίνεις κάποιον που περνάει κατάθλιψη επειδή δεν έχεις ιδέα σε ποιο στάδιο κατάθλιψης βρίσκεται. Να θυμάσαι, οποιοσδήποτε μπορεί να περάσει από μια κατάσταση χαράς κι ευεξίας σε μια κατάσταση έντονου άγχους και στη συνέχεια να βυθιστεί σε κατάθλιψη. Οι βαθμίδες της κατάθλιψης μπορεί να κυμαίνονται από ήπια, σε μέτρια, έως σοβαρή. Μόνο ένας εκπαιδευμένος επαγγελματίας μπορεί πραγματικά να προσδιορίσει πού βρίσκεται το άτομο όσον αφορά την κατάθλιψη.
Το να κατανοήδουμε την κατάθλιψη είναι απαραίτητο για την αποτελεσματική διαχείρισή της και για να υποστηρίξουμε όλους όσους ζουν με αυτή. Είναι ένα σύνθετο ζήτημα που αφορά τόσο τη βιολογία όσο και την ψυχολογία μας, και η κατανόηση αυτής της σχέσης μας βοηθά να προσφέρουμε καλύτερη υποστήριξη και να αναζητούμε πιο αποτελεσματικές θεραπείες.
Βοήθησε με να καταρρίψουμε μαζί τα στερεότυπα που συχνά συνοδεύουν τα ζητήματα ψυχικής υγείας Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να συμβάλλουμε σε μια κοινωνία που δίνει την ίδια αξία στην ψυχική υγεία όσο και στη σωματική, προωθώντας την ευημερία όλων μας.
Μαζί, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της κατάθλιψης – κατανοώντας την, υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλον, και πιέζοντας για ουσιαστικές αλλαγές. Ας κάνουμε την ψυχική υγεία προτεραιότητα και ας διασφαλίσουμε ότι όλοι έχουν την βοήθεια και τους πόρους που χρειάζονται για να ζήσουν μια πιο ποιοτική ζωή.
Μην ξεχάσεις να κάνεις like και να εγγραφείς στο κανάλι μου στο YouTube εδώ, αυτό μου δείχνει ότι σου αρέσει το περιεχόμενο που φτιάχνω και βοηθά κι άλλους να βρουν αυτό το επεισόδιο πιο εύκολα.
Είμαι ο Δημήτρης και μοιράζομαι μαζί σου εργαλεία κι ιδέες βασισμένα στην ψυχολογία για το πώς να σχεδιάσεις μια καλή ζωή.