Κρίση Μέσης Ηλικίας και Πως να Την Ξεπεράσεις- Μέρος 2
«Η δυσφορία που νιώθουμε στη μέση ηλικία πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη, γιατί αντιπροσωπεύει μια ισχυρή θέληση για ανανέωση. Δεν είναι περίεργο που νιώθουμε αυτό το μεγάλο άγχος. Γιατί ο παλιός εαυτό μας καλείται να πεθάνει, για να γεννηθεί ο νέος του Εαυτός».
James Hollis, The Middle Passage
Στο πρώτο βίντεο αυτής της σειράς των δύο επεισοδίων σχετικά με τη μέση ηλικία, εξετάσαμε τις ιδέες του Carl Jung για την κρίση της μέσης ηλικίας ως ένα μεταβατικό στάδιο κατά το οποίο ο ψυχισμός μας προσπαθεί, από ένστικτο θα λέγαμε, να περάσει μέσα από μια διαδικασία ωρίμανσης ώστε να προετοιμαστεί για το δεύτερο μισό της ζωής. Εάν δεν έχεις δει το πρώτο επεισόδιο, θα βάλω το λιγκ εδώ πάνω και στην περιγραφή από κάτω, γιατί σίγουρα θα πρέπει να το έχεις δει για να ακολουθήσεις την κουβέντα μας σε αυτό το επεισόδιο.
Αυτό λοιπόν το μεταβατικό στάδιο συνήθως ξυπνάει αυτό που ο Γιούνγκ ονόμασε «γέννηση του θανάτου», δηλαδή την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι το σώμα μας ξεκινάει την παρακμή του και οτι ο θάνατος πλησιάζει. Αυτή η συνειδητοποίηση της γέννησης του θανάτου μπορεί να κάνει τους στόχους που ήταν σημαντικοί για εμάς στο πρώτο μισό της ζωής να χάσουν την αίγλη τους. Ή όπως εξήγησε ο Γιουνγκ:
«Στο δεύτερο μέρος της ζωής αρχίζεις να αμφισβητείς τον εαυτό σου. Ή μάλλον, αποφεύγεις να το κάνεις. Αποφεύγεις τέτοιες δύσκολες ερωτήσεις. Αλλά κάτι μέσα σου τις ρωτά και δεν σου αρέσει να ακούς αυτή τη φωνή να ρωτά "Ποιος είναι ο στόχος;", "Πού πας τώρα;" Όταν είσαι νέος σκέφτεσαι «Αυτό είναι το πράγμα που θέλω». Ο στόχος φαίνεται να είναι αρκετά ορατός. Οι άνθρωποι σκέφτονται, «Θα κάνω καριέρα, θα παντρευτώ, και μετά θα μπω σε αυτή τη θέση, και μετά θα πάρω προαγωγή, και μετά θα βγάλω πολλά χρήματα, και μετά δεν ξέρω τι». Ας υποθέσουμε ότι το έχεις φτάσει. Μετά έρχεται μια άλλη ερώτηση: «Και τώρα τι;»… Τότε η απάντηση είναι: «Λοιπόν, δεν υπάρχει τίποτα μπροστά. Τι υπάρχει μπροστά; Ο θάνατος είναι μπροστά». Κι αυτό είναι πολύ δυσάρεστο για να το δεχτείς χωρίς εσωτερική μάχη».
Carl Jung, C.G. Jung Speaking
Για να εξασφαλίσουμε λοιπόν ότι δεν θα υποκύψουμε σε αυτό το συναίσθημα απόγνωσης που μας πιάνει λόγω της επίγνωσης του θανάτου που πλησιάζει, ο Γιούνγκ μας άφησε ένα κλειδί. Μας είπε λοιπόν το πόση ζωτική σημασία έχει να βρούμε νέους στόχους για το δεύτερο μισό της ζωής, ώστε να αντικαταστήσουμε τους στόχους στους οποίους αναλώσαμε την ενέργεια μας στο πρώτο μισό της ζωής μας. Αλλά για να είναι οι στόχοι ικανοί στο να εμπλουτίσουν με νόημα το δεύτερο μισό της ζωής, θα πρέπει να είναι αυθεντικές εκφράσεις του εαυτού μας. Ως εκ τούτου λοιπόν, αυτό που χρειάζεται καθώς διασχίζουμε την κρίση της μέσης ηλικίας είναι μια μεταμόρφωση της προσωπικότητας μας και της στάσης μας απέναντι στη ζωή.
«Οι νέοι στόχοι απαιτούν νέα μάτια που τους βλέπουν και μια νέα καρδιά που τους επιθυμεί».
Carl Jung, C.G. Jung Speaking
Για να διευκολύνουμε αυτή τη μετάνοια, για την οποία μιλήσαμε στο πρώτο επεισόδιο, αυτή την εσωτερική αλλαγή δηλαδή, ο Γιούνγκ πρότεινε να στρέψουμε την προσοχή μας μακριά από το τι πιστεύουν οι άλλοι ότι πρέπει να είμαστε. Κι αυτό περιλαμβάνει επίσης και ιδεολογίες τις οποίες βρίσκουμε γοητευτικές κατα το πρώτο μισό της ζωής μας. Μας λέει λοιπόν να στρέψουμε την προσοχή μας στο να βρούμε ποιοι πραγματικά είμαστε. Το να κοιτάς προς τα έξω, όπως το έθεσε, πρέπει να μετατραπεί σε μια συνήθεια του να κοιτάζεις τον εαυτό σου. Διότι, αν και μας αρέσει να το αρνούμαστε, κατά το πρώτο μισό της ζωής οι περισσότεροι από εμάς υιοθετούμε μια προσωπικότητα που δεν είναι μια αυθεντική αντανάκλαση της ατομικότητάς μας. Η προσωπικότητα μας διαμορφώθηκε από την πίεση για συμμόρφωση. Κατασκευάζεται σε μεγάλο βαθμό από αξίες, πεποιθήσεις, κι ένα στυλ ζωής που έχουμε μάθει είτε από την οικογένειά μας, είτε τους φίλους μας, είτε απο τη βιομηχανία ψυχαγωγίας και την κοινωνία γενικότερα.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άλλοι άνθρωποι. Οι σκέψεις τους είναι οι απόψεις κάποιου άλλου, οι ζωές τους ένας μιμητισμός, τα πάθη τους ένα απόσπασμα».
Oscar Wild
Στο πρώτο μισό της ζωής αυτή η επίκτητη προσωπικότητα μπορεί να εξυπηρετήσει έναν πρακτικό σκοπό. Διότι, όπως εξετάσαμε στο προηγούμενο βίντεο, η νεαρή ενηλικίωση είναι το στάδιο της ζωής στο οποίο είναι σημαντικό να αποκτήσουμε μια θέση στην κοινωνία. Και στην προσπάθεια μας προς αυτή την κατεύθυνση, μερικές φορές είναι θυσιάζουμε την ατομικότητά μας για να ταιριάξουμε και να πετύχουμε ως «πλάσμα της αγέλης». Η αγέλη μπορεί να είναι το οποιοδήποτε σύνολο σε επηρεάζει ψυχοκοινωνικά. Όταν φτάνουμε λοιπόν στη μέση ηλικία, και το σώμα μας αρχίζει να μας υπενθυμίζει το αναπόφευκτο του θανάτου, η ανάγκη να πολεμήσουμε ενάντια στις παγίδες της συμμόρφωσης και να συνειδητοποιήσουμε την αυθεντικότητά μας γίνεται επιτακτική.
«Παραβλέπουμε το ουσιαστικό γεγονός ότι ο κοινωνικός στόχος επιτυγχάνεται μόνο με το κόστος της μείωσης της προσωπικότητας. Πολλές —πάρα πολλές— πτυχές της ζωής που θα έπρεπε επίσης να έχουν βιωθεί βρίσκονται στο ξυλεία ανάμεσα σε σκονισμένες αναμνήσεις. αλλά μερικές φορές, επίσης, είναι λαμπερά κάρβουνα κάτω από γκρίζες στάχτες».
Καρλ Γιουνγκ, Τα στάδια της ζωής
Ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να φέρουμε στο φως τα ξεχασμένα στοιχεία της προσωπικότητας μας είναι να προσπαθήσουμε να ξαναθυμηθούμε την παιδικότητα μας. Όταν ο Γιούνγκ βρισκόταν στη μέση της δικής του κρίσης της μέσης ηλικίας, για να ηρεμήσει τα συναισθήματά του, καθόταν πολλές φορές στις όχθες της λίμνης της Ζυρίχης κι έχτιζε κάστρα στην άμμο. Έφτιαχνε με τις πέτρες διάφορα σχήματα και χάραζε φιγούρες παιχνιδιών από πέτρα και ξύλο. Για πολλούς από εμάς το να βλέπουμε έναν ενήλικα να παίζει σαν παιδί για ώρες φαίνεται παράξενο ή χάσιμο χρόνου. Γιατί οι περισσότεροι από εμάς είμαστε απορροφημένοι από άλλες έγνοιες. Όπως το να βγάλουμε χρήματα, να καλλιεργήσουμε τις σχέσεις και να φροντίσουμε τους απογόνους μας. Και κάθε ελεύθερος χρόνος που περισσεύει από αυτά συνήθως τον ξοδεύουμε κοιτάζοντας παθητικά μια οθόνη ή τον πάτο ενός άδειου μπουκαλιού.
Ωστόσο, αν θέλουμε να παραμείνουμε γεμάτοι ζωντάνια και αισιοδοξία για το μέλλον καθώς προχωράμε στο δεύτερο μισό της ζωής, θα πρέπει να ξαναθυμηθούμε το πώς να παίζουμε και να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο σε χόμπι και ενδιαφέροντα που δεν εξυπηρετούν άλλο σκοπό από το να προσφέρουν χαρά και νόημα. Και να θυμάσαι οτι τα παιχνίδια που κάνουν το μεγαλύτερο καλό είναι αυτά στα οποία δεν υπάρχει νικητής ή ανταγωνισμός. Είναι αυτά δηλαδή που προσφέρουν απλά την χαρά της διαδικασίας του παιχνιδιού. Στη μέση ηλικία, με άλλα λόγια, έχει ζωτική σημασίας το να ανακτήσουμε την έμφυτη γνώσης που έχει κάθε παιδί. Κι αυτή δεν είναι άλλη από τη γνώση οτι το παιχνίδι είναι και θα παραμένει πάντα μια δραστηριότητα δημιουργίας με τρομερά βαθύ νόημα.
«Η ωριμότητα ενός άντρα είναι να έχει ανακτήσει την αθωότητα ενός παιδιού στο παιχνίδι».
Νίτσε, Πέρα από το καλό και το κακό
Ή όπως εξήγησε ο Ολλανδός πολιτιστικός θεωρητικός του 20ου αιώνα Johan Huizinga:
«Εδώ συναντάμε ένα άλλο, πολύ θετικό χαρακτηριστικό του παιχνιδιού: δημιουργεί τάξη, είναι η τάξη. Σε έναν ατελή κόσμο και στη σύγχυση της ζωής φέρνει μια προσωρινή, μια περιορισμένη τελειότητα. Η βαθιά συγγένεια μεταξύ παιχνιδιού και τάξης είναι ίσως ο λόγος που το παιχνίδι βρίσκεται στα ανώτερα πεδία της αισθητικής. Το παιχνίδι έχει την τάση να είναι όμορφο. Το παιχνίδι είναι «μαγευτικό», «γοητευτικό». Είναι γεμάτο με τις πιο ευγενείς ιδιότητες που είμαστε ικανοί να αντιληφθούμε στα πράγματα: ρυθμό και αρμονία».
Johan Huizinga, Homo Ludens
Το να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο στο παιχνίδι μπορεί να μας βοηθήσει να ξαναβρούμε την αυθεντική μας προσωπικότητα, ενώ παράλληλα μας προσφέρει τη χαρά και τον ενθουσιασμό που πολύ συχνά λείπει από τις ζωές μας ως ενήλικες. Αλλά το παιχνίδι δεν είναι απο μόνο του αυτό που θα μας σώσει απο την κρίση της μέσης ηλικίας. Κι αυτό γιατί όπως είπαμε, συνοδεύεται απο την αυξανόμενη επίγνωσή μας για τον θάνατο και μας κάνει να αντιμετωπίζουμε μια σειρά από υπαρξιακά διλήμματα. Τα υπαρξιακά διλήμματα, όπως θα ξέρεις μέχρι τώρα, δεν έχουν μια ξεκάθαρη απάντηση.
Ωστόσο, ένα άλλο πράγμα που μας λέει ο Γιουνγκ ότι είναι σημαντικό κατα τη μέση ηλικία είναι να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο για να συλλογιζόμαστε αυτά τα διλήμματα και να μην τα αποφεύγουμε. Να πηγαίνουμε δηλαδή εθελοντικά να τα ψάχνουμε κι όχι να μας βρίσκουν αυτά απροετοίμαστους. Γιατί ένας μεγάλος κίνδυνος στο δεύτερο μισό της ζωής είναι ο «ψυχολογικός θάνατος».
Δηλαδή, όσο μεγαλώνουμε, τόσο πιο επιρρεπείς γινόμαστε να κολλήσουμε στις βεβαιότητες και τα πιστεύω μας και να υποφέρουμε απο αυτό που ο Γιουνγκ ονόμασε «υπερβολικά περιορισμένο ορίζοντα». Το να προβληματιζόμαστε για τους γρίφους της ανθρώπινης φύσης μετριάζει αυτόν τον κίνδυνο, γιατί όπως σημείωσε ο Γιούνγκ, «φέρνει τη δυνατότητα διεύρυνσης της συνείδησης». Διευρύνει το μυαλό μας σε υψηλότερα επίπεδα και με ευρύτερη οπτική, κι έτσι διασφαλίζει ότι δεν θα μείνουμε ποτέ στάσιμοι και εγκλωβισμένοι στις βεβαιότητες που αναπτύξαμε στο πρώτο μισό της ζωής μας.
«Το φίδι που δεν μπορεί να ρίξει το δέρμα του χάνεται. Το ίδιο κι εκείνα τα μυαλά που αδυνατούν να αλλάξουν τις απόψεις τους. Παύουν να είναι μυαλά».
Νίτσε, Χαραυγή
Ή όπως έγραψε ο Γιουνγκ:
«Τα σοβαρά προβλήματα στη ζωή δεν λύνονται ποτέ πλήρως. Αν ποτέ μοιάζουν να είναι έτσι, τότε είναι σίγουρο σημάδι ότι κάτι έχεις χάσεί. Το νόημα και ο σκοπός ενός προβλήματος δεν βρίσκεται στη λύση του αλλά στην αδιάκοπη εργασία μας πάνω σε αυτό. Αυτό είναι που μας προστατεύει από την ανικανότητα και την ματαιότητα».
Carl Jung, Τα στάδια της ζωής
Τι είπαμε λοιπόν σήμερα? Είπαμε ότι αν δούμε την κρίση της μέσης ηλικίας ως μια ευκαιρία για να ανακαλύψουμε την αυθεντική προσωπικότητά μας, να βρούμε την απλή χαρά μέσα από το παιχνίδι, και για να διαλογιστούμε πάνω στους γρίφους της ανθρώπινης φύσης ώστε να διευρύνουμε τη συνείδησή μας, αυτό που θα ανακαλύψουμε είναι οτι θα δώσουμε στο απόγευμα της ζωής μας ένα πολύ πιο ουσιαστικό νόημα απο αυτό που είχαμε στο πρωινό της ζωής. Γιατί ενώ η μέση ηλικία αντιπροσωπεύει την προτελευταία κορυφή της σωματικής μας δύναμης και την αρχή της καθόδου μας προς τον θάνατο, με τη σωστή στάση απέναντι στη ζωή, μπορεί επίσης να αντιπροσωπεύει και την αρχή της πραγματικά αυθεντικής ζωής μας. Έτσι, καθώς προχωράμε στο δεύτερο μισό της ζωής, θα πρέπει να θέσουμε ως στόχο μας να ζήσουμε, ώστε όταν ο θάνατος έρθει να μας βρει, να μπορούμε να πούμε ότι ζήσαμε αληθινά. Ή όπως έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης:
«Γιατί αυτή ήταν η μεγαλύτερη φιλοδοξία μου: να μην αφήσω τίποτα στον θάνατο – τίποτα παρά λίγα κόκαλα».
Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο
Μέχρι την επόμενη φορά που θα τα πούμε μην ξεχνάς να αναρωτιέσαι, τι είναι αυτό που με κάνει να κάνω αυτά που κάνω? Είμαι ο Δημήτρης και μοιράζομαι μαζί σου εργαλεία και ιδέες ώστε να σχεδιάσεις μια καλή ζωή.