Κοινωνικές Τάξεις Και Ψυχική Υγεία
Είναι Σεπτέμβριος του 2004, και η φωτογραφία του 24χρονου Macaulay Culkin στο κρατητήριο μετα την σύλληψη του για κατοχή μαριχουάνας γίνεται πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Το 2007, βλέπουμε την ψυχολογική κατάρρευση της πριγκίπισσάς της ποπ Britney Spears. Fast-forward στον Ιανουάριο του 2008, η τραγουδίστρια νοσηλεύεται στο νοσοκομείο και τίθεται υπό την κηδεμονία του πατέρα της λόγω ψυχικής ασθένειας. Το 2010, η Demi Lovato, ακόμη μια αγαπημένη τραγουδίστρια ανοίγεται για τον αγώνα της με τη διπολική διαταραχή. Το 2013, η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός, Catherine Zeta-Jones μπαίνει προληπτικά σε μονάδα ψυχικής υγείας.
Καθημερινά, τα πρωτοσέλιδα σε ολόκληρο τον κόσμο κατακλύζονται από δημοσιεύματα για ψυχικές ασθένειες ή νευρικούς κλονισμούς διάσημων. Και με όλη αυτή την κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης, σίγουρα θα έχεις αναρωτηθεί εάν η τάξη αυτή, η ανώτερη τάξη δηλαδή, είναι τελικά αυτή με τα περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας.
Ή μήπως έτσι πιστεύουμε, επειδή απλά γίνονται πρωτοσέλιδα;
Και μετά θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι ισχύει και για τις άλλες τάξεις; Κάθε κοινωνική τάξη επηρεάζεται το ίδιο από τις ψυχικές ασθένειες; Τι γίνεται με την εγκληματικότητα; Υπάρχει μήπως κάποια σχέση μεταξύ ψυχικής υγείας και εγκληματικότητας;
Σε αυτό το επεισόδιο, θα διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζονται και αντιμετωπίζονται τα προβλήματα ψυχικής υγείας σε διάφορες κοινωνικές τάξεις.
Μην ξεχάσεις να κάνεις like και subscribe στο κανάλι μου κάνωντας κλικ εδώ, αυτό μου δείχνει ότι σου αρέσει το περιεχόμενο που φτιάχνω κι επίσης με ένα απλό σου like βοηθάς κι άλλους ανθρώπους να βρουν αυτό το βίντεο πιο εύκολα.
Ξέρω ότι έχεις ακούσει για την κατώτερη τάξη, την μεσαία τάξη και την ανώτερη τάξη. Αλλά στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλά περισσότερα επίπεδα από αυτά τα τρία στρώματα. Έχεις βρεθεί ποτέ σε συζήτηση με άνθρωπο που δεν παραλείπει να σου πει σε ποια τάξη ανήκει. Ναι, κι εγώ… για μερικούς ανθρώπους το να ανήκουν σε μια συγκεκριμένη τάξη είναι πολύ σημαντικό. Αλλά από την άλλη, υπάρχουν και αυτοί που ούτε ξέρουν και ούτε τους νοιάζει σε ποια τάξη ανήκουν.
Και τώρα θα μου πεις, η έννοια της κοινωνικής τάξης είναι λίγο ξεπερασμένη, αλλά μείνε μαζί μου και θα σου δείξω πως τελικά παραμένει πάρα πολύ σημαντική μέχρι και σήμερα.
Τα τελευταία χρόνια έχει εμφανιστεί μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία, που δίνει άλλη σημασία στην έννοια της κοινωνικής τάξης.
Υπήρχε λοιπόν ένας κοινωνιολόγος, ο Πιερ Μπουρντιέ. Μαζί με κάποιους άλλους συναδέλφους του, ερεύνησε τις διάφορες κοινωνικές τάξεις. Και διαπίστωσε ότι η τάξη δεν είναι μόνο πολύ σημαντική... αλλά και ότι δεν εξαρτάται μόνο από τις οικονομικές διάφορες. Η τάξη έχει να κάνει και με άλλα πράγματα, λιγότερο απτά. Οι τάξεις λοιπόν διαφοροποιούνται και ως προς τους κοινωνικούς κύκλους, δηλαδή το ποιον ξέρεις.
Οι τάξεις διαφέρουν επίσης ως προς τις γνώσεις, ως προς το τι ξέρεις από ιστορία, πολιτισμό και παιδεία. Δηλαδή εκτός απο το οικονομικό κεφάλαιο, υπάρχει και κάτι που οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν πολιτισμικό κεφάλαιο. Κι αυτό απο μόνο του οδηγεί σε πολύ συγκεκριμένες συμπεριφορές. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να είναι φυσιολογικές, αποκλίνουσες ή μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα ψυχικής υγείας.
Ναι... η κοινωνική τάξη μπορεί να παίξει τεράστιο ρόλο στο αν οι άνθρωποι θα αποκτήσουν προβλήματα ψυχικής υγείας, στο πόσο σοβαρά θα είναι αυτά, και στο αν τελικά θα αντιμετωπιστούν ή θα μείνουν χωρίς θεραπεία.
Αλλά πριν ασχοληθούμε με την ψυχική υγεία... ας μιλήσουμε λίγο ακόμα για τις κοινωνικές τάξεις... και για το πώς η κοινωνία και τα μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζουν αυτές τις τάξεις.
Σε μια από αυτές τις τάξεις, έχει δοθεί ακόμα ένα όνομα, που είμαι σίγουρος πως έχεις ακούσει.
Έχεις ακούσει πότε για την “επικίνδυνη τάξη”; Όχι, δεν μιλάω για το top 1% ή ακόμα και για όσους βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας... η επικίνδυνη τάξη αναφέρεται στην εργατική τάξη.
Και τώρα θα μου πεις, πως γίνεται αυτό;... η εργατική τάξη είναι αυτή που κάνει τον κόσμο να γυρίζει, κρατάει τις επιχειρήσεις και τα σχολεία ανοιχτά, αποτελείται απο αυτούς που σκαρφαλώνουν στις κολώνες της ΔΕΗ για να διασφαλίσουν ότι έχεις ρεύμα για να φτιάξεις το φαγητό σου στο φούρνο μικροκυμάτων και να φορτίσεις το τηλέφωνό σου, αποτελείται απο αυτούς που συντηρούν τους δρόμους ώστε να οδηγείς με ασφάλεια, φροντίζουν να λειτουργεί το αποχετευτικό σύστημα ώστε να μπορείς απλά να τραβήξεις το καζανάκι της τουαλέτας σου - βασικά η εργατική τάξη είναι αυτή που κρατάει την τρέχουσα οικονομία σε μια ροή.
Αλλά άκουσε τώρα... Θα σου δώσω ένα παράδειγμα του γιατί αυτή η τάξη μπορεί ταυτόχρονα να θεωρηθεί επικίνδυνη...
Τον Αύγουστο του 2011 στα πρωτοσέλιδα των βρετανικών εφημερίδων αναγράφονταν οι λέξεις 'ΑΝΑΡΧΙΑ ΣΤΟ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ' και 'ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΚΑΙΓΕΤΑΙ'.
Κι αυτό δε βγήκε απο κάποιο γύρισμα ταινίας... συνέβη πραγματικά... ήταν η λεγόμενη εξέγερση στην Αγγλία. Δεν ήταν απλά επεισόδια... οι εξεγέρσεις αυτές προκάλεσαν ζημιές κάπου μεταξύ 200-300 εκατομμυρίων δολαρίων. Οπότε ναι, η προβολή που έλαβαν από τα ΜΜΕ τα επεισόδια ήταν τρελή!
Αν τα θυμάσαι, μπορεί να είχες παρατηρήσει ότι τα πρωτοσέλιδα δεν ανέφεραν κάποιο συγκεκριμένο όνομα ή έστω έναν κατάλογο ονομάτων. Δεν υπήρχε κάποιος Γιάννης, Γιώργος ή Κώστας εδώ. Η εργατική τάξη συνεργάστηκε για να προκαλέσει τα επεισόδια και τελικά τις ζημιές εκατομμυρίων... αλλά κανείς δεν ήξερε ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι... γιατί; Επειδή κανείς δεν ξέρει πραγματικά ποια είναι αυτή η εργατική τάξη... είναι ανώνυμοι. Μια πανίσχυρη ομάδα ανθρώπων που ανήκει σε μια τεράστια τάξη.
Δεν υπήρχαν ονόματα επειδή οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν διάσημοι. Αλλά σίγουρα ήταν σημαντικοί για το μέγεθος της ζημιάς που προκάλεσαν.
Τώρα ας πηδήξουμε από αυτή την "επικίνδυνη" μεσαία εργατική τάξη στην ανώτερη τάξη.
Και ενώ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τείνουν να ασχολούνται με τέτοια γενικά εγκλήματα, τι γίνεται με τα εταιρικά εγκλήματα;
Παρατήρησε πώς τα μέσα ενημέρωσης δεν αναφέρονται σε αυτά τα εγκλήματα ως "εγκλήματα". Χρησιμοποιούν εκφράσεις τύπου μάρκετινγκ, όπως "σκάνδαλα", "διαρροές" ή ακόμη και "ατυχήματα". Και για άλλη μια φορά, κανένα πρόσωπο δεν αναφέρεται στους τίτλους ή ακόμη και στις αναφορές. Επειδή υπήρξαν τόσα πολλά "σκάνδαλα" με μεγάλα ιδρύματα και τράπεζες, είναι πιο εύκολο να πούμε απλώς: "Λοιπόν, φταίνε οι τράπεζες, όλοι ξέρουμε ότι είναι διεφθαρμένες.”
Ας πάρουμε για παράδειγμα αυτό που έγινε στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο το 2008. Παρόλο που διεφθαρμένες τράπεζες και ηγέτες προκάλεσαν την οικονομική κατάρρευση του πλανήτη, δεν είδαμε σχεδόν καμία ποινική συνέπεια.
Από το 2007 είδαμε σε παγκόσμιο επίπεδο το ξέπλυμα χρήματος, φοροδιαφυγή, είχαμε παραβίαση των παγκοσμίων κυρώσεων όσον αφορά τις συναλλαγές με το Ιράν και τη Ρωσία, στημένες συναλλαγματικές ισοτιμίες και ας πάμε και στα δικά μας, απο το σκάνδαλο Κοσκωτά στη δεκαετία του 80, το σκάνδαλο του Χρηματηστηρίου τέλη 90, της μονής Βατοπεδίου, Ο Γιάννος Παπαντωνίου και η λίστα Λαγκάρντ, οι κουμπάροι και τα καρτέλ γάλακτος, ενέργειας κλπ, οι υποκλοπές, η Novartis, η λίστα Πέτσα, το “σκάνδαλο” στα Τέμπη….
Οπότε, ως κοινωνία, πώς ακριβώς αποφασίζουμε τι είναι κακό, τι είναι αποδεκτό, τι είναι σκάνδαλο, τι έγκλημα, και τι φορτώνεται σε ένα άτομο και τι σε μια εταιρεία ή σε μια κυβέρνηση;
"Αλλά φυσικά αυτό που είναι πολύ ενδιαφέρον είναι ότι οι λέξεις που συνδέονται με αυτές τις παραβιάσεις των νόμων από εταιρείες και μερικές φορές από κράτη, οι λέξεις αυτές που χρησιμοποιούνται σχεδόν πάντα, αποφεύγουν την αναφορά στο έγκλημα. Έτσι ακούμε πράγματα όπως διαρροές, ατυχήματα, σκάνδαλα, καταστροφές και λανθασμένες πρακτικές. Σχεδόν ποτέ δεν ακούμε τη λέξη έγκλημα".
Steve Tombs, καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και Εγκληματολογίας
Όταν σκεφτόμαστε τους εγκληματίες, τείνουμε να σκεφτόμαστε ένα πολύ κλισέ άτομο. Μπορεί να σκεφτόμαστε ένα άτομο που φοράει μια μαύρη κουκούλα και κουβαλάει μια τσάντα με κλεμμένα αντικείμενα. Ή μπορεί ακόμη να σκεφτούμε μια παρέα εφήβων υπό την επήρεια αλκοόλ, που σπάει ένα παρκαρισμένο αυτοκίνητο. Αλλά μάλλον δεν θα σκεφτείς αμέσως ως εγκληματία ένα πολύ μορφωμένο άτομο με προσεγμένο κοστούμι, που κάθεται σε ένα ακριβό γραφείο και πληκτρολογεί στον υπολογιστή του πίνοντας τον καφέ του.
Και παρολ’αυτα, τα εταιρικά ή τα κρατικά εγκλήματα μπορεί όχι μόνο να έχουν σοβαρό κοινωνικό αντίκτυπο, αλλά ακόμη και να προκαλέσουν το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Αυτός ο υποσυνείδητος διαχωρισμός είναι το τέλειο παράδειγμα για το πώς τα εγκλήματα των ισχυρών και τα εγκλήματα των ανίσχυρων μπορούν να αντιμετωπίζονται εντελώς διαφορετικά στην κοινωνία.
Συνήθως λοιπόν τα εγκλήματα διαχωρίζονται στην κοινωνία με βάση την κοινωνική τάξη. Και τώρα λοιπόν τι συμβαίνει με η ψυχική υγεία, ισχύει το ίδιο και εδώ;
Ας ρίξουμε μια ματιά. Το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι ανάλογα με τη θέση τους στην κοινωνία δεν αφορά μόνο το έγκλημα. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας σχετίζονται άμεσα με το πώς και που μεγαλώνει κάποιος και με την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει.
Αλλά αυτή δεν είναι κάποια καινούργια ανακάλυψη, ήδη από το 1939 υπήρχε μια μελέτη που έγινε από δύο κοινωνιολόγους, τους Faris και Dunham, για το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Διαπίστωσαν ότι στις φτωχότερες γειτονιές του Σικάγο, υπήρχε ο μεγαλύτερος αριθμός νοσηλευομένων ατόμων με σχιζοφρένεια και διαταραχές κατάχρησης ουσιών.
Αλλά κάπου εδώ είναι που γίνεται ενδιαφέρον... γιατί μπορεί να σκεφτείς πως οι άνθρωποι αυτοί ξεκίνησαν τις θεραπείες τους μόνοι τους, δηλαδή πήγαν μόνοι τους στο νοσοκομείο, και αρά όλα καλά. Όχι. Αυτό που διαπίστωσε μια άλλη μελέτη το 1958 ήταν ότι όσοι ανήκαν στην κατώτερη τάξη και νοσηλεύονταν για λόγους ψυχικής υγείας, το έκαναν μετά από δικαστική παρέμβαση. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν επέλεγαν να θεραπευτούν, αλλά ότι τους έστελνε εκεί το κράτος.
Η ερευνά αυτή έδειξε επίσης πως οι άνθρωποι αυτοί ήταν πιο πιθανό να υποβληθούν σε σωματικές θεραπείες… όπως ηλεκτροσόκ, λοβοτομές και άλλες απαγορευμένες πλέον θεραπείες, αντί για ψυχοθεραπεία!
Και θα μου πεις τώρα, αυτό γινόταν πριν από χρόνια και τα πράγματα τώρα είναι διαφορετικά, αλλά σε μια πιο πρόσφατη έρευνα που έγινε από το Κέντρο Ενήλικων Ψυχιατρικών Νοσημάτων στην Αγγλια διαπιστώθηκε ότι το 2007 όσοι είχαν υψηλότερο οικογενειακό εισόδημα είχαν λιγότερες πιθανότητες να έχουν “κοινά” προβλήματα ψυχικής υγείας.
Τι είναι λοιπόν τα "κοινά" προβλήματα ψυχικής υγείας? Τα πρώτα που έρχονται στο μυαλό είναι οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή και η διαταραχή μετατραυματικού στρες ή PTSD. Για να αναφέρω μόνο μερικά. Και στο άλλο άκρο, έχουμε τα "ασυνήθιστα" ή σπάνια προβλήματα ψυχικής υγείας, μερικά από αυτά που έρχονται αμέσως στο μυαλό μας είναι, η Διαταραχή Πολλαπλής Προσωπικότητας, η Σχιζοφρένεια, η Ψυχαναγκαστική Διαταραχή. Και ένα πιο σπάνιο - το Σύνδρομο της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων.
Οπότε όπως βλέπεις η φράση "περισσότερα χρήματα, περισσότερα προβλήματα" δεν ισχύει εδώ.
Αλλά γιατί; Γιατί οι άνθρωποι που βρίσκονται στα κατώτερα αντιμετωπίζουν τόσο δύσκολα προβλήματα ψυχικής υγείας; Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με αυτό. Οι τρεις βασικές θεωρίες είναι οι εξής¨
Πρώτον - η κατώτερη τάξη βιώνει μεγαλύτερη κοινωνική απομόνωση, μοναξιά και άγχος λόγω των χρηματικών προβλημάτων. Είμαι σίγουρος ότι πολλοί από εσάς έχετε νιώσει πώς αυτή η συνεχής ανησυχία για τα χρήματα μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα στρες. Και το να ζείςσε συνεχές άγχος, αυτή η κατάσταση χρόνιου άγχους όπως την αποκαλούμε, μπορεί να προκαλέσει πάρα πολλά προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας.
Η Δεύτερη θεωρία υποστηρίζει ότι δεν είναι οι συνθήκες της κατώτερης τάξης που οδηγούν σε προβλήματα ψυχικής υγείας... αλλά ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας οδηγούν σε συνθήκες κατώτερης τάξης. Αυτό σημαίνει ότι η ψυχική σου υγεία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργείς, το πώς σε στιγματίζει ο κοινωνικός σου περίγυρος και πόσα εμπόδια θα συναντήσεις για να έχεις πρόσβαση σε μέσα, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικοοικονομικών σου συνθηκών.
Και η τρίτη θεωρία είναι μια λέξη της μόδας αυτή τη στιγμή στο εξωτερικό... το "mislabeling" (λανθασμένη ταμπέλα). Αυτο συμβαινει οταν η κοινωνια τεινει να χαρακτηριζει πράξεις ή συμπεριφορές αυτης της ταξης ως προβλήματα "ψυχικής υγείας" χωρις απαραιτητα να ειναι. Αυτό σημαίνει ότι αν ανήκεις σε μια κατώτερη τάξη, τότε, μεταξύ άλλων, είναι πιθανό να γίνεις θύμα κοινωνικών αντιλήψεων και στερεοτύπων. Δεν γλυτώνεις δηλαδή από υποθέσεις σχετικά με τη νοημοσύνη σου, τη συμπεριφορά σου και τις ικανότητές σου, και αυτο, μόνο και μόνο επειδη ανήκεις σε μια συγκεκριμενη κοινωνικη ταξη. Το επικινδυνο εδω ειναι οτι τα στερεότυπα αυτα μπορεί να οδηγήσουν ακομη και σε παθολογικοποίηση αυτων των συμπεριφορων, με αποτελεσμα να αποκτησεις τελικα καποιο προβλήμα ψυχικής υγείας, ενώ μπορεί να μην ειχες.
Από τις τρεις θεωρίες, ποιες έχεις παρατηρήσει στον κύκλο σου; Εσένα ποια είναι η γνώμη σου; Γράψε μου στα σχόλια παρακάτω τι πιστεύεις για το πως η κοινωνία αντιμετωπίζει τις ψυχικές ασθένειες βάση των κοινωνικών τάξεων.
Και αν επιστρέψουμε για λίγο στο θέμα των διάσημων και της ψυχικής υγείας, έχεις προσέξει ότι ζούμε σε μια εποχή που επικροτείται και μάλιστα επαινείται όταν ένας διάσημος φέρνει την ψυχική του υγεία στο προσκήνιο;
Αλλά τι γίνεται με την κατώτερη τάξη; Ή ακόμη και για τη μεσαία τάξη; Επαινείται άραγε κάποιος από αυτές τις κατώτερες τάξεις όταν παραδέχεται ότι έχει πρόβλημα ψυχικής υγείας και χρειάζεται βοήθεια; Σκέψου το και αλλιώς. Φαντάσου άνδρες της εργατικής τάξης να εργάζονται σε μια εξέδρα άντλησης πετρελαίου στη μέση του ωκεανού. Μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι είναι μια δύσκολη δουλειά, σωστά; Τώρα φαντάσου τους στην κουζίνα του μαγειρείου το βράδυ να τρώνε βραδινό . Τι πιστεύεις ότι συζητούν; Μπορείς να τους φανταστείς να μιλάνε για τα ευαίσθητα συναισθήματά τους και για το πώς το γεγονός ότι βρίσκονται μακριά από την οικογένειά τους έχει αντίκτυπο στη συναισθηματική τους ευεξία και πώς χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη;
Βλέπουμε λοιπόν οτι όχι μόνο κάθε τάξη αντιμετωπίζει διαφορετικά την ψυχική υγεία, αλλά και ως κοινωνία, αντιμετωπίζουμε διαφορετικά τις τάξεις με προβλήματα ψυχικής υγείας.
Θα σε αφήσω με δυο τελευταίες έρευνες: σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις του Johns Hopkins, ένας στους τέσσερις ενήλικες των ΗΠΑ, δηλαδή το 25% των ανθρώπων, αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας κάθε χρόνο, ενώ η έρευνα του NAMI αναφέρει ότι ένας στους είκοσι ανθρώπους ζει με μια σοβαρή ψυχική ασθένεια, όπως η σχιζοφρένεια ή η διπολική διαταραχή. Αυτό ισοδυναμεί με 13,1 εκατομμύρια ανθρώπους... από όλες τις κοινωνικές τάξεις.
Επομένως, λοιπόν, υπάρχει βελτίωση στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα ψυχικής υγείας σαν κοινωνία ή απλώς επαναλαμβάνεται η ιστορία;
Είμαι ο Δημήτρης και σε ευχαριστώ που παρακολούθησες αυτό το βίντεο. Τα λέμε στο επόμενο!