Πως να Νικήσω τον Εθισμό; Εξερευνώντας τις Ρίζες κ τη Φύση του Εθισμού

«Τι είναι αλήθεια ο εθισμός; Είναι μια «κακή συνήθεια», μια «ψυχική ασθένεια» ή μια «αυτοκαταστροφική συμπεριφορά»? Είναι απλά μια γλώσσα που μας λέει για μια δύσκολη θέση που πρέπει να κατανοήσουμε».

Alice Miller

Εισαγωγή στον Εθισμό - Ορισμός του Εθισμού και Φιλοσοφία

Στη βουδιστική αντίληψη για το σύμπαν, ο τροχός της ζωής περιστρέφεται μέσα από 6 βασίλεια, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μια διαφορετική προσέγγιση της ύπαρξης στον κόσμο. Ένα από αυτά, είναι το βασίλειο των πεινασμένων φαντασμάτων, που κατοικείται από πλάσματα με εξαρθρωμένο λαιμό, μικρά στόματα, αδυνατισμένα άκρα και μεγάλες, φουσκωμένες, άδειες κοιλιές.

Αυτό είναι το βασίλειο όπου κατοικούν οι εθισμένοι του κόσμου. Ανεξάρτητα από το πόσο πολύ καταναλώνει, ή πόσα κατέχει ο εθισμένος, θέλει πάντα περισσότερα – ακόμα κι αν αυτό είναι εις βάρος της υγείας του και καταστροφικό για τις σχέσεις του.

“Χάνω τον εαυτό μου όταν μπαίνω σε μια από τις εθιστικές συμπεριφορές μου. Σταδιακά νιώθω μια υποχώρηση της ηθικής μου δύναμης και βιώνω τον εαυτό μου ως κούφιο. Νιώθω ένα απόλυτο κενό μέσα μου.”

-Ανώνυμος εθισμένος

Σε αυτό το βίντεο θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τη φύση και τις ρίζες του εθισμού. Θα πάρουμε υλικό από το βιβλίο του Gabor Mate In the Realm of Hungry Ghosts κι απο διάφορες μελέτες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια που μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα τον εγκέφαλό μας.

«Ένας εθισμός δεν μπορεί ποτέ να αντικαταστήσει πραγματικά τις ανάγκες ζωής που εκτοπίζει προσωρινά», γράφει ο Mate. «Οι ψεύτικες ανάγκες που εξυπηρετεί ο εθισμός, όσο συχνά και αν ικανοποιούνται, δεν μπορούν να μας αφήσουν ικανοποιημένους. Ο εγκέφαλος δεν μπορεί ποτέ να νιώσει ότι έχει χορτάσει, ότι μπορεί να χαλαρώσει και να συνεχίσει με άλλες βασικές εργασίες. Είναι σαν μετά από ένα πλήρες γεύμα να πεθαίνεις από την πείνα και να πρέπει αμέσως να προσπαθήσεις να βρεις φαγητό ξανά».

Gabor Maté, Στο βασίλειο των πεινασμένων φαντασμάτων

Αλλά πρώτα ας βρούμε έναν ορισμό για τον εθισμό. Θα μπορούσαμε να πούμε οτι εθισμός είναι κάθε επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, σχετική με ουσίες ή όχι, στην οποία ένα άτομο αισθάνεται υποχρεωμένο να επιμείνει, ανεξάρτητα από τον αρνητικό αντίκτυπό της συμπεριφοράς αυτής στη ζωή του και στις ζωές των άλλων.

Όταν σκέφτεσαι τους εθισμούς, είναι συνηθισμένο να εστιάζεις στους εθισμούς σε ουσίες. Ωστόσο, οι συμπεριφορικοί εθισμοί είναι πιο συνηθισμένοι και ύπουλοι, και μπορεί να είναι εξίσου καταστροφικοί για τη ζωή ενός ατόμου. Ανεξέλεγκτη χρήση social media, αχαλίνωτη έκθεση σε πορνογραφικό υλικό ή βιντεοπαιχνίδια. Ο τζόγος, το σεξ, τα ψώνια ή ακόμα και δραστηριότητες όπως η άσκηση και εργασία, μπορεί να μετατραπούν σε εθισμούς. Οποιοδήποτε πάθος δηλαδή, μπορεί να γίνει εθισμός.

Πως να διακρίνεις τον εθισμό απο το πάθος

Και τότε γεννάται το ερώτημα, πώς μπορεί κανείς να διακρίνει κανείς μεταξύ των δύο; Και η απάντηση βρίσκεται στη βαθύτερη ερώτηση: ποιος είναι υπεύθυνος, το άτομο ή η συμπεριφορά του; Μπορείς να κυριαρχήσεις ένα πάθος, αλλά ένα έμμονο πάθος που ένα άτομο δεν μπορεί να το χαλιναγωγίσει είναι εθισμός… Αν έχεις αμφιβολίες, κάνε στον εαυτό σου μια απλή ερώτηση: δεδομένης της βλάβης που κάνεις στον εαυτό σου και στους γύρω σου, είσαι διατεθειμένος να σταματήσεις; Αν η απάντηση είναι όχι, τότε είσαι εθισμένος. Και αν δεν μπορείς να απαρνηθείς τη συμπεριφορά ή να κρατήσεις την υπόσχεσή του να μην το κάνεις, τότε είσαι εθισμένος.

Με τον ίδιο τρόπο που ορισμένα άτομα είναι πιο ευάλωτα στον εθισμό από άλλα, το ίδιο συμβαίνει και με ορισμένα αντικείμενα ή ουσίες. Λόγω των χαρακτηριστικών τους, είναι πιο πιθανό από άλλα να πυροδοτήσουν ή να επιταχύνουν έναν εθισμό. Η ισχύς τους έγκειται στην ικανότητα να προκαλούν το είδος της υποκειμενικής αλλαγής από την οποία εξαρτώνται ορισμένα άτομα.

Natasha Dull Schultz, Addiction by Design

Όμως, δεδομένου ότι είμαστε, και θα είμαστε πάντα, περιτριγυρισμένοι από αντικείμενα και δραστηριότητες που έχουν τη δυνατότητα του να γίνουν εθιστικά, ας μιλήσουμε για την προσωπική πλευρά της εξίσωσης του εθισμού. Ας διερευνήσουμε λοιπόν, τι είναι αυτό που κάνει ορισμένα άτομα πιο επιρρεπή στους εθισμούς από άλλα.

Ο Gabor Mate πέρασε την καριέρα του δουλεύοντας με τοξικομανείς στο Βανκούβερ του Καναδά και, όπως υποστηρίζει, κάθε εθισμός, σοβαρός ή ήπιος, σχετιζόμενος με ουσίες ή συμπεριφορές, είναι μια προσπάθεια του ατόμου να βρει ανακούφιση από την αγωνία και τον συναισθηματικό πόνο που έχει.

Οι εθισμοί λοιπόν πηγάζουν πάντα από τον πόνο, είτε αυτός ο πόνος είναι συνειδητός είτε κρυμμένος στο ασυνείδητο. Μπορούμε να πούμε δηλαδή οτι ακόμα περισσότερο από την αναζήτηση για ευχαρίστηση, η χρόνια χρήση ουσιών είναι η προσπάθεια του εξαρτημένου να ξεφύγει από τον πόνο της ψυχής του.

Εθισμός και αυτοΐαση

Οι μορφές πόνου που οδηγούν ένα άτομο σε εθισμό είναι πολλές και ποικίλες. Μερικοί εθίζονται ως έναν τρόπο για αυτοίαση, ως ένα τρόπο να αυτο-γιατρευούν δηλαδή απο την κατάθλιψη, τις ανασφάλειες ακόμα κι απο αγχώδεις διαταραχές που μπορεί να έχουν. Για παράδειγμα, σε κάποια στιγμή της ζωής μου είχα ξεκινήσει να είμαι πολύ επιρρεπής στο αλκοόλ. Υπήρχαν ακόμα και μέρες που θα ξυπνούσα και το πρώτο πράγμα που θα ήθελα να βάλω στο στόμα μου, θα ήταν το αλκοόλ. Σκέψου λοιπόν οτι περνούσα μια πολύ στρεσογόνο και καταθλιπτική περίοδο στη ζωή μου, και σε συνδιασμό με το οτι το αλκοόλ κατατάσσεται στις καταπραϋντικές ουσίες, που τότε φυσικά δεν το ήξερα και δεν είχα ιδέα για όλα αυτά, αλλά υποσυνείδητα το ένιωθα, θέλοντας λοιπόν να γιατρέψω τον εαυτό μου, κατέφευγα σε μια ουσία που ένιωθα οτι με καταπραΰνει. Πολλοί άνθρωποι λοιπόν χρησιμοποιούν ουσίες και συμπεριφορές ως μέσο αυτο-γιατρειάς.

Άλλοι άνθρωποι χρησιμοποιούν τους εθισμούς ως μέσω για να αντεπεξέλθουν σε εξαιρετικά στρεσογόνες δουλειές ή σχέσεις. Άλλοι πάλι για να διώξουν τον πόνο της αποτυχίας ή την απόγνωση για το ανούσιο της ζωής τους.

Ο Gabor Mate ρώτησε έναν 60χρονο που ήταν εθισμένος στα ναρκωτικά από τότε που ήταν έφηβος, γιατί συνέχιζε.

«Δεν ξέρω, απλώς προσπαθώ να καλύψω ένα κενό», απάντησε. «Το κενό στη ζωή μου. Ανία. Έλλειψη κατεύθυνσης.»

Σε πολλές περιπτώσεις, ο συναισθηματικός πόνος από τον οποίο θέλει κανείς να ξεφύγει μέσω ενός εθισμού έχει ρίζες στο παρελθόν – συγκεκριμένα, στην παιδική ηλικία. Μελέτες έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των τοξικομανών μεγάλωσε με γονείς που υπέφεραν απο κάποιου είδους κατάχρηση.

«Όλες οι γονικές δυσκολίες αντικατοπτρίζονται στον ψυχισμό του παιδιού, μερικές φορές με παθολογικά αποτελέσματα».

Carl Jung, Η ανάπτυξη της προσωπικότητας

Ο εθισμός σαν αποτέλεσμα των πράξεων των γονιών

Η γονική επιρροή στην ανάπτυξη και την ευαισθησία του παιδιού σε εθισμούς αργότερα στη ζωή είναι κάτι το δεδομένο. Διότι όπως το παιδί στη μήτρα είναι ενσωματωμένο και εξαρτάται πλήρως από το σώμα της μητέρας, έτσι και στα πρώτα χρόνια της ζωής, όταν ο εγκέφαλος είναι πιο εύπλαστος, το παιδί συγχωνεύεται συναισθηματικά και ψυχολογικά με τους γονείς. Όταν ένα παιδία βιώνει μια δυσλειτουργική παιδική ηλικία, όταν εκτίθεται συχνά στο θυμό του γονιού και την κακοποίηση, τότε το τραύμα κι ο πόνος αποτυπώνονται στο μυαλό του παιδιού και διαταράσσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου με τρόπους που αυξάνουν την πιθανότητα εθισμού.

Είναι ακριβώς όπως λένε πολλοί τοξικομανείς: κάνουν αυτοθεραπεία για να καταπραΰνουν τον συναισθηματικό τους πόνο. Aκόμα περισσότερο, πρέπει να πούμε κι οτι η ίδια ανάπτυξη του εγκεφάλου μας επηρεάζεται από τις τραυματικές εμπειρίες που βιώνουμε ως παιδιά.

Εδώ και μια δεκαετία, οι νευροψυχολόγοι έχουν αναπτύξει μια νεα μέθοδο απεικόνησης του εγκεφάλου που ονομάζεται brain imaging. Φαντάσου το σαν μια μέθοδο που μας δείχνει ένα τρισδιάστατο μοντέλο του εγκεφάλου μας και των περιοχών που έχουν επηρεαστεί.

Αυτές λοιπόν οι μελέτες απεικόνισης εγκεφάλου σε παιδιών με τεκμηριωμένες περιπτώσεις τραύματος και κακομεταχείρισης αποκαλύπτουν μεγάλες αλλαγές τόσο στη δομή του εγκεφάλου τους όσο και στη λειτουργία του (Delima & Vimpani, 2011). Τα θύματα παιδικής κακοποίησης υποφέρουν συχνά από προβλήματα στην ομιλία, προβλήματα στην ικανότητα ανάγνωσης και γενικά φαίνεται να μένουν πίσω στο σχολείο σε σχέση με τα άλλα παιδιά (Chamberlain, 2016).

Η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τις εκτελεστικές λειτουργίες και την οργάνωση, η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μάθηση, και η περιοχή που σχετίζεται με τις συναισθηματικές αντιδράσεις και την αυτο-ρύθμιση της συμπεριφοράς, αλλά ακόμα και περιοχές που σχετίζονται με τα ένστικτα επιβίωσης, φαίνεται να επηρεάζονται σημαντικά απο το τραύμα παιδικής ηλικίας.

Και τι πιο σημαντικό για το θέμα που αναλύουμε σήμερα, τα συστήματα που έχουν σχέση με τον εθισμό, δηλαδή τα κυκλώματα ντοπαμίνης και οπιοειδών, κι ο μηχανισμός που ρυθμίζει το στρες και όλες οι περιοχές ελέγχου των συναισθηματικών παρορμήσεων δεν μπορούν να αναπτυχθούν κανονικά κάτω απο περιστάσεις τραύματος.

Εθισμός και παιδικό τραύμα

Αλλά δεν είναι μόνο το παιδικό τραύμα που κάνει κάποιον πιο επιρρεπή στον εθισμό. Τα παιδιά που μεγάλωσαν με συναισθηματικά ψυχρούς ή απομακρυσμένους γονείς είναι επίσης πολύ πιο πιθανό να στραφούν σε εθισμούς στην ενήλικη ζωή. Ο ψυχολόγος Allan Schore ονόμασε αυτή την κατάσταση συναισθηματικής απουσίας των γονέων «εγγύς χωρισμός». Ο γονέας είναι κοντά, είναι σωματικά παρών και ικανοποιεί όλες τις σωματικές ανάγκες του παιδιού. Το τρέφει, του παρέχει στέγη κοκ. Ωστόσο, λόγω του άγχους που μπορεί να έχει ο γονεάς, της κατάθλιψης ή άλλων αιτιών, ο γονέας δεν γαλουχεί το παιδί ψυχολογικά ή συναισθηματικά.

Οπότε ένα παιδί μπορεί επίσης να αισθανθεί συναισθηματική δυσφορία όταν ο γονέας είναι σωματικά παρών αλλά συναισθηματικά μη διαθέσιμος…ένα παιδί που αισθάνεται αυτό τον εγγύς χωρισμό θα προσπαθήσει να επανασυνδεθεί με τον γονέα… Εάν ο γονέας δεν ανταποκριθεί ή δεν ανταποκριθεί επαρκώς… το παιδί θα αφήνεται στους δικούς του ανεπαρκείς μηχανισμούς αντιμετώπισης - για παράδειγμα, θα έχεις δει πολλά παιδιά να κουνιούντα μπρος πίσω, ή να θέλουν να πιπιλίζουν του αντίχειρα τους, κι αυτοί είναι τρόποι αυτο-καταπράυνσης που βρίσκει το παιδί για να ξεφύγει από τη στενοχώρια. Πολλοί ψυχολόγοι ακόμα χαρακτηρίζουν το πιπίλισμα του αντίχειρα σαν τον πρώτο εθισμό του ανθρώπου. Τα παιδιά λοιπόν που δεν έχουν λάβει την συναισθηματική παρουσία του γονέα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναζητήσουν μια θα λέγαμε χημική ικανοποίηση από εξωτερικές πηγές αργότερα στη ζωή τους.

Αλλά στη σύγχρονη εποχή και με τον τρόπο που ζούμε, ακόμη και τα άτομα που είχαν την ευλογία μιας σχετικά καλής παιδικής ηλικίας δεν είναι οτι είναι απρόσβλητα απο τον εθισμό.

Πως η κοινωνία μας κάνει εθισμένους

Ας πάμε στην αρχαία Ρώμη για λίγο. Κατά την περίοδο της πτώσης της αρχαίας Ρώμης, οι άνθρωποι στράφηκαν μαζικά στην αναζήτηση απολαύσεων, με μεγάλα φαγοπότια κι όργια για να ανακουφιστούν απο την αγωνία που τους προκαλούσε το να παρατηρούν την κουλτούρα κ τον πολιτισμό τους να πεθαίνει σιγά σιγά. Έτσι λοιπόν και στις μέρες μας πολλοί στρέφονται στους εθισμούς ως τρόπο αυτοθεραπείας για την απελπισία που νιώθουν με το να ζουν σε μια κοινωνία στην οποία δε βλέπουν ένα καλύτερο μέλλον να έρχεται. Ένα άλλο καλό παράδειγμα εδώ είναι η κουλτούρα του αλκοολισμού που μαστίζει τους ινδιάνους της Αμερικής, και που ξεκίνησε όταν οι άποικοι στην αμερική ξεκίνησαν να ξεκόβουν τους ινδιάνους απο την κουλτούρα και τις παραδόσεις τους και την επαφή τους με τη φύση. Και υπάρχουν κι άλλες πολλές περιπτώσεις συλλογικών εθισμός σε κοινωνίες που παρακμάζουν. Κι αν έρθουμε πάλι στο σήμερα και προσθέσεις το γεγονός ότι η συμμόρφωση στον σύγχρονο τρόπο ζωής ισοδυναμεί με τον καταναλωτισμό και με το να χρησιμοποιείς παρορμητικά την τεχνολογία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την ψυχαγωγία ως μέσο διαφυγής από αυτά τα συναισθήματα αδυναμίας και κενού, τότε έχεις μπροστά σου το τέλειο κοινωνικό υπόβαθρο για να δημιουργήσεις μια κοινωνία που βυθίζεται και βασίζεται στον εθισμό.

Μια αίσθηση συνεχόμενου κενού δηλαδή διαπερνά ολόκληρο τον πολιτισμό μας. Ο τοξικομανής λοιπόν έχει μια πιο έντονη συνείδηση αυτού του κενού από τους περισσότερους. Ίσως εξ αιτίας της ευαίσθητης ψυχής του. Πολλοί από εμάς όμως μοιάζουμε με τον τοξικομανή στις απέλπιδες προσπάθειές μας να γεμίσουμε αυτή την πνευματική μαύρη τρύπα, όπου έχουμε χάσει κάθε επαφή με την ψυχή μας και το πνεύμα μας, και προσπαθούμε να τη γεμίσουμε με αξίες κι απολαύσεις που είναι παροδικές. Και παρ’ όλη την προσπάθειά μας, νιώθουμε πιο άδειοι απο πριν.

Δεδομένου του μεγάλου αριθμού ανθρώπων που μεγαλώνουν σε σπίτια με καταχρήσεις ή με ελλιπή συναισθηματική στοργή, σε συνδυασμό με μια διεφθαρμένη κοινωνία, δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι στρέφονται στα ναρκωτικά, το αλκοόλ και τους εθισμούς συμπεριφοράς ως τρόπο να αντιμετωπίσουν τη ζωή. Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι παράλογη και σε κάποιες περιπτώσεις είναι κι αποτελεσματική. Γιατί κάποιοι εθισμοί κάνουν δουλειά- προσωρινά. Κάποιοι είναι πολύ αποτελεσματικοί στην ανακούφιση της αγωνίας και του συναισθηματικού πόνου - προσωρινά. Ένας τοξικομανή σε μια συνέντευξη είπε: «Ο λόγος που κάνω ναρκωτικά είναι ότι δεν νιώθω τα… συναισθήματα που νιώθω όταν δεν παίρνω ναρκωτικά».

Είναι ο εθισμός ψυχική ασθένεια?

Το να λέμε λοιπόν οτι ο εθισμός είναι μια «κακή συνήθεια», μια «ψυχική ασθένεια» ή μια «αυτοκαταστροφική συμπεριφορά» το μόνο που κάνει είναι να κρύβει τη βασική λειτουργία και την πρακτικότητα που έχει ο εθισμός στη ζωή του εξαρτημένου. Το να χαρακτηρίζουμε τους εθισμένους ως άρρωστους ή ως ψυχολογικά ανάπηρους το μόνο που δείχνει είναι την τεμπελιά μας στο να κάνουμε τη σωστή ερώτηση. Και η σωστή δεν είναι “γιατί ο εθισμός”. Η σωστή ερώτηση είναι “γιατί ο πόνος”.

Ενώ ένας εθισμός μπορεί να λειτουργήσει βραχυπρόθεσμα, το να εξαρτάσαι από αυτούς για μια παροδική συναισθηματική ανακούφιση πληρώνεται ακριβά με την πάροδο του χρόνου. Όσο περισσότερο επιμένουμε σε έναν εθισμό, τόσο περισσότερο αυξάνεται η ανεκτικότητά μας και τόσο περισσότερο εξαρτόμαστε από την ουσία ή τη συμπεριφορά. Αργά και σταθερά, ο εθισμός γίνεται το επίκεντρο της ζωής μας και οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να μας προσφέρει μια διαρκή πληρότητα – όπως οι σχέσεις, η δημιουργικότητα, ο σκοπός ζωής – όλα αυτά αρχίζουν να ξεθωριάζουν σιγά σιγά καθώς βυθιζόμαστε όλο και πιο πολύ στον εθισμό μας.

Επιπλέον, ο εθισμός αλλάζει τη δομή του εγκεφάλου και σαμποτάρει την ικανότητά μας για συναισθηματικό έλεγχο. Όταν παγιδευόμαστε στη δίνη ενός εθισμού, συχνά βρισκόμαστε σε αυτό που ονομάζεται «κλείδωμα εγκεφάλου» – δηλαδή ο εγκέφαλός μας κλειδώνει σε ένα φαύλο κύκλο όπου οι πράξεις μας καθοδηγούνται απο τους εθισμούς μας ενώ παράλληλα ένα μέρος του μυαλού μας παρακολουθεί προσεκτικά, αλλά αβοήθητα, γνωρίζοντας καλά ότι καταστρέφουμε το μυαλό, το σώμα και το μέλλον μας.

Τι πρέπει να κάνω για να ξεπεράσω έναν εθισμό;

Δεδομένης της θανατηφόρας επιρροής του εθισμού, τίθεται το ερώτημα: τι πρέπει να κάνω για να ξεπεράσω έναν εθισμό; Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στο να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση, έχει να κάνει με το εξής θέμα. Οτι το σύστημα το οποίο χρειαζόμαστε για να θεραπευτούμε, είναι αυτό το οποίο έχει υποστεί τη χειρότερη ζημιά απο τον εθισμό.

Με άλλα λόγια, όσο χειρότερος ο εθισμός, τόσο μεγαλύτερη είναι η ζημιά που προκαλεί στον εγκέφαλο κι άρα τόσο μεγαλύτερα τα βιολογικά εμπόδια για την επίτευξη της υγείας.

Ευτυχώς όμως, ο εγκέφαλός μας είναι εξαιρετικά ανθεκτικός. Ακόμα και στα βαθιά γεράματα, έχουμε δει οτι είναι δυνατό ο εγκέφαλος να επανασυνδεθεί και να επαναπρογραμματιστεί με τρόπους που επιτρέπουν σε κάποιον να ζήσει, ίσως για πρώτη φορά, μια ολοκληρωμένη, υγιή και χωρίς εθισμό ζωή. Στα επόμενα βίντεο, θα αναλύσουμε περαιτέρω στη φύση του εθισμού αλλά και θα εξερευνήσουμε τις δομές του εγκεφάλου, ώστε να κατανοήσουμε τους τρόπους που διευκολύνουν την ανανέωση αυτού του πολύτιμου οργάνου.

«Δυστυχώς δεν έχουν όλες οι ιστορίες αίσιο τέλος…αλλά οι ανακαλύψεις της επιστήμης, οι διδασκαλίες της καρδιάς και οι αποκαλύψεις της ψυχής μας διαβεβαιώνουν ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι ποτέ πέρα από τη λύτρωση. Η δυνατότητα ανανέωσης υπάρχει όσο υπάρχει ζωή. Πώς να υποστηρίξουμε αυτή τη δυνατότητα στους άλλους και στον εαυτό μας είναι το απόλυτο ερώτημα».

Gabor Mate

Αν βρήκες αυτό το βίντεο ενδιαφέρον πάτα το like και κάνε εγγραφή στο κανάλι μου. Είναι μια πολύ μικρή σου πράξη που σημαίνει πολλά για μένα και για το μέλλον αυτού του καναλιού. Είμαι ο Δημήτρης και μοιράζομαι μέσα απο αυτά τα βίντεο ιδέες και εργαλεία που θα σε βοηθήσουν να σχεδιάσεις μια καλύτερη ζωή. Μέχρι την επόμενη φορά που θα τα πούμε, να θυμάσαι πάντα να ρωτάς, τι είναι αυτό που με κάνει να κάνω, αυτά που κάνω?