Νίτσε και Ψυχολογία: Πως Να Γίνεις Αυτός Που Είσαι
“Ότι ένας ψυχολόγος άνευ προηγουμένου μιλάει μέσα απ΄ τα γραπτά μου - αυτή είναι ίσως η πρώτη διαπίστωση που μπορεί να κάνει ένας καλός αναγνώστης.” – Φρίντριχ Νίτσε, Ιδε ο άνθρωπος
Τι είναι αυτό μέσα μας που μας κάνει... εμάς; Τι είναι αυτό που κάνει εμένα να διαφέρω από εσένα και εσένα να διαφέρεις από εμένα;
Πώς μπορούμε να βρούμε αυτό το κάτι μέσα μας που μας κάνει αυτό που ειμαστε;
Και το πιο σημαντικό, πώς μπορούμε να γίνουμε αυτοί που είμαστε προορισμένοι να γίνουμε;
Σε αυτό το βίντεο, θα μιλήσουμε για το τι σημαίνει "να γίνεις αυτό που είσαι προορισμένος να είσαι". Για να το κάνουμε αυτό, θα βασιστούμε στο έργο και την επιρροή του Φρίντριχ Νίτσε. Ο Νίτσε, ένας Γερμανός φιλόλογος που γεννήθηκε το 1844 και εξελίχθηκε σε φιλόσοφο, θεωρούσε μάλιστα τον εαυτό του ως τον πρώτο ψυχολόγο μεταξύ των υπόλοιπων μεγάλων φιλοσόφων.
“Ποιος μεταξύ των φιλοσόφων ήταν με οιονδήποτε τρόπο πριν από εμένα ψυχολόγος; Πριν από μένα απλά δεν υπήρχε ψυχολογία” – Friedrich Nietzsche, Ιδε ο άνθρωπος
Εάν δεν τον έχεις ακουστά,, μην τον κρίνεις πολύ αυστηρά. Αν και λίγο προκλητικές, οι ερωτήσεις του Νίτσε αποτελέσαν πηγή έμπνευσης για τους τρεις πατέρες της ψυχολογίας του 20ού αιώνα. Φυσικά, μιλάω για τους Σίγκμουντ Φρόυντ, Καρλ Γιούνγκ και Άλφρεντ Άντλερ.
Μην ξεχάσεις να κάνεις like και subscribe στο κανάλι μου, αυτό μου δείχνει ότι σου αρέσει το περιεχόμενο που φτιάχνω κι επίσης με ένα απλό σου like βοηθάς κι άλλους ανθρώπους να βρουν αυτό το βίντεο πιο εύκολα.
Πολλοί είναι οι φιλόσοφοι που ανα τους αιώνες προσπάθησαν να αναλύσουν τον ανθρώπινο νου, να κατανοήσουν τις τάσεις, τις προκαταλήψεις, τις δυνατότητες, τη φύση και την προέλευσή του. Αλλά όταν ο Νίτσε μπήκε πραγματικά στην αρένα, υποστήριξε ότι όλοι όσοι προηγήθηκαν είχαν κάπως συγκρατημένες θεωρίες, κι αυτό από φόβο. Φοβόντουσαν δηλαδή να εξερευνήσουν βαθιά μέσα τους γιατί κατα βάθος φοβόντουσαν για το τι θα μπορούσαν να ανακαλύψουν εκεί.
Αυτό σου δίνει ήδη μια ιδέα για το ότι οι ψυχολογικές έρευνες του Νίτσε ήταν αρκετά διαφορετικές από τις προηγούμενες. Ήθελε πραγματικά να βρει απαντήσεις... όσο τρομακτικές κι αν ήταν αυτές. Ήθελε να καταλάβει την ίδια τη ζωή. Ήθελε να καταλάβει πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος την καταλαβαίνει και πως ανταπεξέρχεται.
Σε ένα από τα δημοσιευμένα δοκίμιά του με τίτλο "Tο Επωφελές και το Επιβλαβές της Ιστορίας για τη Ζωή", ανέφερε τον Γκαίτε λέγοντας: "Μισώ κάθε τι που απλώς με διδάσκει χωρίς να ενισχύει ή να αναζωογονεί άμεσα τις δραστηριότητές μου".
Ο Νίτσε ήξερε λοιπόν ότι έπρεπε να ψάξει εκεί που κανείς δεν είχε φτάσει μέχρι τότε. Για να αποκαλύψει αυτά που κανείς δεν είχε ανακαλύψει για την ψυχολογία.
Έτσι ο Νίτσε άρχισε να εξερευνά τα πολυδιάστατα επίπεδα και τις πολυπλοκότητες του νου. Μέσα σε αυτό το ταξίδι επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον δικό μας προσωκρατικό Ηράκλειτο.
Ο Νίτσε ασπαζόταν την άποψη του Ηράκλειτου ότι, αν αναζητούσες τα όρια της ψυχής, δεν θα τα έβρισκες. Συμφωνούσαν και οι δύο ότι η ψυχή, ακόμη και όταν εξερευνάται σε βάθος, δεν μπορεί να εξερευνηθεί πλήρως. Όλα λοιπόν έδειχναν ότι δεν υπήρχε πραγματικό μέτρο για το ποσο βαθιά μπορείς να την εξερευνήσεις.
Στον Νίτσε όμως άρεσαν οι προκλήσεις. Αποφάσισε λοιπόν να εξερευνήσει και τις δύο πλευρές. Την πεποίθηση ότι ο νους μπορεί να εξερευνηθεί πλήρως. Και την αντίθετη πλευρά ότι αυτό ήταν αδύνατο. Στο έργο του, άρχισε να αναρωτιέται: “Πώς μπορεί το ανθρώπινο ον να γνωρίσει τον εαυτό του;”
Διακηρύσσοντας ότι ο νους είναι κάτι σκοτεινό και πολύπλοκο, αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε ποτέ να φτάσει στο σημείο να πει, εντάξει, αυτό είμαι πραγματικά, έφτασα στη βαθύτερη ουσία μου και δεν υπάρχει πια εξωτερικός μανδύας.
Κι έτσι συνέχισε για να βρει τις απαντήσεις που έψαχνε. Ανέλαβε κάτι που δεν μπορεί να αναλάβει ο καθένας. Κατέβηκε στα βάθη, και έσκαψε βαθιά στα ίδια τα θεμέλια της ψυχής.
Γιατί λοιπόν άλλοι πριν από τον Νίτσε φοβόντουσαν να εξερευνήσουν τον ίδιο τους τον ψυχισμό; Πολύ απλά. Από φόβο μην τρελαθούν!
Πολλοί πριν από αυτόν και ακόμη και όσοι ήρθαν μετά από αυτόν, σταμάτησαν κάπου εκεί. Αλλά ο Νίτσε ανέλαβε αυτή την πρόκληση. Ωστόσο, δεν το έκανε χωρίς να έχει αυτογνωσία για το τι θα μπορούσε να συμβεί.
Όσο εξερευνούσε λοιπόν ακόμη περισσότερο την ψυχή, την περιέγραψε με έναν πολύ ενδιαφέρον τρόπο στο βιβλίο του "Πέρα από το καλό και το κακό". Ζωγράφισε μια εικόνα που ήταν σαν να είχε μπει σε έναν λαβύρινθο. Έναν λαβύρινθο που έκρυβε πολλαπλά επίπεδα κινδύνου. Κινδύνους που ούτε η ζωή δεν φέρνει μαζί της. Έναν λαβύρινθο όπου μπορείς εύκολα να χαθείς. Ή ακόμα και να σε κάνει κομμάτια κάποιος Μινώταυρος που κρύβεται εκεί.
Όσο τρομακτική κι αν φαινόταν η εικόνα, συνέχισε. Οι άνθρωποι το αποκαλούσαν ανόητο έργο, αλλά ο Νίτσε ήξερε ότι ήταν απαραίτητο.
Τι βρήκε λοιπόν όταν μπήκε βαθύτερα στον λαβύρινθο; Άρχισε να αποκαλύπτει λοιπόν τι μας κάνει... εμάς.
Εξήγησε ότι κατά βάθος, πραγματικά "βαθιά μέσα μας", υπάρχει, φυσικά, κάτι που δεν διδάσκεται. Κάτι που περιέγραψε ως ένα είδος πνευματικής μοίρας. Που αποτελείται από προκαθορισμένες αποφάσεις και απαντήσεις σε προκαθορισμένα επιλεγμένα ερωτήματα. Άρχισε να φτάνει στη ρίζα του ποιοι είμαστε. Και βρήκε πως μέσα μας κρύβεται μια αμετάβλητη ιδιότητα του «εγώ» μας.
Ο Νίτσε άρχισε να θέτει το ερώτημα που κανείς πριν από αυτόν δεν είχε θέσει όσον αφορά την ψυχή. Ρώτησε, άραγε γεννιόμαστε με κάποια προκαθορισμένη προδιάθεση που ΜΟΝΟ εμείς έχουμε; Ως μοναδικό άτομο.
Φυσικά, οι άνθρωποι δεν δημιουργήθηκαν από το πουθενά. Όλοι προερχόμαστε από κάτι. Αλλά δεν αποφασίσαμε μόνοι μας πώς θα δημιουργηθούμε. Δεν σταθήκαμε έξω από τα σώματά μας, ως σκηνοθέτες που αποφασίζουν κάθε λεπτομέρεια που θα θέλαμε να ζήσουμε.
Γεννηθήκαμε με μια προκαθορισμένη προδιάθεση να γίνουμε αυτό που είμαστε.
Ο Νίτσε μας λέει πως ο καθένας μας έχει μια βαθιά και μόνιμη φύση που θέτει οριστικά όρια. Όρια όχι μόνο στο ποιοι και τι είμαστε, αλλά και στο τι μπορούμε να γίνουμε.
Αλλά το ότι γεννιόμαστε με τον ιδιαίτερο και καθορισμένο "εαυτό" μας, είναι κάτι περισσότερο από μια προαποφασισμένη πραγματικότητα. Η καταγωγή και η ιστορία μας παίζουν επίσης ρόλο στο ποιοι είμαστε.
Η ιστορία μας και οι πολιτισμοί πριν από εμάς, συγκρούονται με το πώς μεγαλώσαμε. Αυτή η σύγκρουση δημιουργεί ένα ακόμα μεγαλύτερο χάος μέσα μας.
Επομένως, αν θέλουμε πραγματικά να καταλάβουμε τι μας κάνει... εμάς, πρέπει να εξερευνήσουμε όλο αυτό το χάος μέσα μας που μας έχει διαμορφώσει.
Η άμεση αυτοπαρατήρηση κι ενδοσκόπηση είναι μια χαρά εργαλεία, και μπράβο σου να μπορείς να τα κάνεις αυτά. Αλλά η αυτοπαρατήρηση εξακολουθεί να είναι πολύ επιφανειακή. Ο Νίτσε διαπίστωσε ότι για να γνωρίσουμε τους εαυτούς μας χρειαζόμαστε την ιστορία, γιατί το παρελθόν μας συνεχίζεται μέσα μας με εκατοντάδες τρόπους. Κι αυτό γιατί ετεροκαθοριζόμαστε κι απο όλες τις γενιές που προϋπήρχαν από εμάς.
Ο Νίτσε διαπίστωσε ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν αυτό που ονόμασε “αντίληψη της ιστορίας". Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν συνειδητή σύνδεση με το παρελθόν τους. Με το να μην ξεθάβεις τις ρίζες σου και το "από πού ήρθες", δεν θα καταφέρεις ποτέ να έχεις μια πλήρη εικόνα του ποιος είσαι.
Ακόμη και στην εποχή του Νίτσε, ο ίδιος ένιωθε ότι οι άνθρωποι είχαν χάσει την πίστη τους στην αρχαία ιστορία τους. Ότι, αντίθετα, οι άνθρωποι αναζητούσαν συνεχώς το καινούργιο.
Μόλις ο Νίτσε ανακάλυψε το ποσό σημαντική ήταν τελικά η προσωπική ιστορία του ανθρώπου, ξεσκέπασε άλλον έναν καθοριστικό παράγοντα. Κι αυτό δεν ήταν κάποια καινούργια θεωρία, αλλά μια θεωρία που είχε εξερευνηθεί ελάχιστα.
Το ότι μέσα μας δηλαδή παραμονεύουν προϊστορικές ορμές και παρορμήσεις. Το σώμα μας κρύβει ακόμα κάποιες ικανότητες που χρειαζόμασταν όταν βρισκόμασταν στην εποχή των σπηλαίων. Και έτσι ο ψυχισμός μας εξακολουθεί να φιλοξενεί ορισμένες παρορμήσεις. Αν και πολιτισμένοι πλέον... ως επί το πλείστον, οι άνθρωποι συνεχίζουμε να έχουμε ζωώδη ένστικτα.
Αποφάσισε λοιπόν να διερευνήσει αυτές τις παρορμήσεις κι ανακάλυψε ότι η αρχαία ανθρωπότητα και αυτό το ζωώδες ένστικτο, και ολόκληρη η αρχέγονη εποχή, ζούσαν ακόμα μέσα του. Και ήταν αυτά τα ίδια στοιχεία που τον οδηγούσαν στη δημιουργία, στην αγάπη, στο μίσος και στη λογική.
Κάτω από την πολιτισμένη εμφάνισή μας, κρύβεται η απολίτιστη ψυχή μας. Αυτή η κρυμμένη ψυχή περιέχει τόσο "το θηρίο μέσα μας" όσο και "το θεϊκό ζώο".
Το θηρίο μέσα μας είναι δυνητικά επικίνδυνο και έχει καταστροφικές τάσεις. Τάσεις που μπορούν να κυριεύσουν και να καταλάβουν το σώμα μας. Όταν είναι αδάμαστο, μπορεί να μας οδηγήσει στην επιθετικότητα, την βία ή και την σεξουαλική λαγνεία.
Η ιστορία μας παροτρύνει εδώ και αιώνες να καταπιέσουμε αυτό το επικίνδυνο θηρίο μέσα μας, κυρίως μέσω της θρησκείας. Ο Νίτσε όμως, όπως είπαμε, είναι προκλητικός κι έτσι λοιπόν αντίθετα απο τη θρησκεία, μας συνέστησε να εξερευνήσουμε και να εξοικειωθούμε με αυτά τα δυνητικά καταστροφικά συναισθήματα.
Σκέψου το κάπως έτσι... σαν ένα ορμητικό ποτάμι που μπορεί να αξιοποιηθεί για την ενέργειά του. Οπότε γιατί να μην αξιοποιήσουμε την ενέργεια μιας οργισμένης ψυχής;
Γιατί να μην εκμεταλλευτείς αυτή τη δύναμη και να τη μετατρέψεις σε κάτι καλό;
Στον ψυχισμό μας υπάρχει επίσης το θεϊκό ζώο. Αυτά είναι τα αρχαία μας ένστικτα, αυτή είναι η ασυνείδητη και αλάνθαστη ορμή μας. Αυτό το σοφό ένστικτο που όλοι κρύβουμε μέσα μας. Οι πρόγονοί μας, πολύ πιο πριν από εμάς, είχαν αυτή την ορμή ώστε να επιβιώσουν σε πολύ δύσκολα περιβάλλοντα. Κι είχαν αυτή την ικανότητα του να παλεύουν με τον κίνδυνο αν πάσα στιγμή.
Αυτά τα δύο αρχαία ένστικτα λοιπόν σπάνια εμφανίζονται σήμερα. Γιατί το σύστημα μας διδάσκει από πολύ μικρή ηλικία να τα καταπιέζουμε. Αλλά τελικά μας βοηθά ή μας βλάπτει το να βασιζόμαστε αποκλειστικά στη λογική και στη συνείδησή μας;
Ο Νίτσε έγραφε στις σημειώσεις του ότι όσοι έχουν χάσει ή καταστρέψει τα ένστικτά τους δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιήσουν αυτό το θεϊκό ζώο προς όφελός τους. Θαμμένος λοιπόν κάπου ανάμεσα στα ζωώδη μας ένστικτα, τα ιστορικά χαρακτηριστικά μας και μια προκαθορισμένη διάθεση, δεν είναι και τόσο περίεργο που ο ψυχισμός μας βρίσκεται σε πλήρες χάος.
Ο Νίτσε μας προκαλεί λοιπόν να πάρουμε αυτές τις αντικρουόμενες υπο-προσωπικότητες που ζουν ταυτόχρονα στο μυαλό μας και να τις εναρμονίσουμε. Να μη δουλεύουν ενάντια η μια στην άλλη σαν ανταγωνιστικές δυνάμεις μέσα μας, αλλά να τις κάνουμε να δουλεύουν μαζί.
Σήμερα μπορούμε να το δούμε αυτό ως έναν "κύριο" σκληρό δίσκο. Όπου αποθηκεύουμε κάθε σκέψη, συναίσθημα, κίνηση και ένστικτο σε έναν φάκελο. Τα αποθηκεύουμε, δεν τα διαγράφουμε.
Αυτή η οργανωμένη ιδέα του ψυχισμού δεν μπορεί να παραμείνει απλώς μια σκέψη. Πρέπει να τίθεται συνεχώς σε εφαρμογή και να την ανακαλύπτουμε από την αρχή σε όλη μας τη ζωή. Κάθε φορά δηλαδή που αποφασίζουμε να τρέξουμε το πρόγραμμα. Θέλεις δηλαδή να εξελίσσεσαι μαζί της, όχι να μπαίνεις εμπόδιο στην ανάπτυξη και την εφαρμογή της.
Ο Νίτσε συνόψισε αυτή την έννοια λέγοντας ότι είναι μύθος να πιστεύουμε ότι θα βρούμε τον αληθινό μας εαυτό αφήνοντας πίσω ή ξεχνώντας διάφορα κομμάτια του εαυτού μας. Η αληθινή πρόκληση είναι να δημιουργήσουμε τον εαυτό μας, να τον διαμορφώσουμε με όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία.
Αυτή είναι η πρόκληση ενός γλύπτη. Ενός παραγωγικού ανθρώπου.
Με όλες αυτές τις ψυχολογικές γνώσεις και τις διαπεραστικές παρατηρήσεις του Νίτσε, δεν είναι περίεργο που οι μεγάλοι ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές επηρεάστηκαν από αυτόν.
Ωστόσο, παρ' όλες τις ανακαλύψεις του, πολλοί κριτικοί θέτουν το ερώτημα του αν "μπορούμε όντως να εμπιστευτούμε τα ευρήματα του Νίτσε;".
Βλέπεις, ο Νίτσε πέθανε σε νεαρή ηλικία 44 ετών. Όχι από ατύχημα ή τραυματισμό... αλλά από πνευμονια κι εγκεφαλικα που πολλοι υποστηριζουν οτι προεκυψαν απο ψυχική ασθένεια.
Αυτο οδηγεί σε ένα άλλο ερώτημα: άραγε, επαληθεύτηκε η πρόβλεψη του Νίτσε; Ότι δηλαδή κατεβαίνοντας στα βάθη του ψυχισμού σου κινδυνεύεις εν τέλη να τρελαθείς;
Όμως αν ακολουθήσουμε αυτή τη θεωρία, μήπως αυτό από μόνο του μας κάνει να αμφιβάλλουμε για όλα αυτά που βρήκε ο Νίτσε; Ή, μήπως από την άλλη πλευρά, τα ευρήματά του αποτελούν προειδοποίηση για όλους εμάς; Οι αδημοσίευτες σημειώσεις του Νίτσε, φαίνεται να προμηνύουν την μοίρα του. Έγραφε αναρωτώμενος πώς μπορεί κάποιος που δεν μπορεί να σώσει τον εαυτό του να σώσει τους άλλους.
Συνέχισε την αναλογία ρωτώντας: Αν υποθέσουμε ότι έχω το κλειδί για τις χειροπέδες σου, γιατί η δική σου κλειδαριά και η δική μου να είναι ίδιες; Στην αυτοβιογραφία του ρωτάει: Τι σου λέει η συνείδησή σου; Θα γίνεις ο άνθρωπος που είσαι;
Ο Νίτσε εέκανε αυτό που κανείς πριν από αυτόν δεν είχε κάνει. Πήγε στα βάθη του μυαλού του. Εξερεύνησε κάθε πιθανό μονοπάτι, όσο σκοτεινό κι αν ήταν. Μπορεί να το έκανε με κόστος την ίδια του τη ζωή, αλλά το έκανε. Μας βρήκε τις απαντήσεις για το ποιοι είμαστε.
Προσθέτοντας στο έργο του, θα σε αφήσω με μια ερώτηση που πάντα κάνω στον εαυτό μου: "Τι είναι αυτό που με κάνει να κάνω αυτά που κάνω;".
Μέχρι το επόμενο επεισόδιο, να είσαι καλά και πάντα να αμφισβητείς τις σκέψεις σου και να τις επαληθεύεις. Τις περισσότερες φορές τείνουν να σου λένε ψέματα. Είμαι ο Δημήτρης και μοιράζομαι μαζί σου εργαλεία και ιδέες για το πώς να σχεδιάσεις μια καλή ζωή.