Πως Να Βρω Τον Εαυτό Μου - Αυτογνωσία κι Αυτοπραγμάτωση
Πως να Φτάσω στον Προορισμό μου;
Σίγουρα θα έχεις ακούσει τη φράση “Ο προορισμός του ανθρώπου είναι η Αυτογνωσία”. Όμως γιατί κάποιοι άνθρωποι φτάνουν στην αυτόγνωσία κι άλλοι όχι; Τι μπορείς να κάνεις για να βεβαιωθείς ότι δεν θα μπεις σε καταστάσεις απάθειας, φόβου και γενικά καταστάσεις που σε κάνουν να σαμποτάρεις τον εαυτό σου? Η Karen Χόρναη, μια ψυχαναλητής του 20ου αιώνα, διερεύνησε την ιδέα ότι πολλοί άνθρωποι σαμποτάρουν την ευημερία τους εξ αιτίας ασυνείδητων διαταραχών που επηρεάζουν τις σκέψεις και τις συμπεριφορές τους. Σε αυτό το βίντεο, θα εξετάσουμε τις ιδέες της Χόρναη για το τι είναι αυτό που φτιάχνει αυτές τις ασυνείδητες διαταραχές και το πως αυτές μας κάνουν να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας. Τέλος θα εξετάσουμε πως μπορούμε να πετύχουμε την αυτογνωσία, ώστε να απελευθερωθούμε από την επιρροή αυτών των διαταραχών.
H Χόρναη παρατήρούσε οτι πολλοί άνθρωποι όσο μεγαλώνουν τόσο περισσότερο απομακρύνονται απο την αυτογνωσία και την αυτοπραγμάτωση. Αυτό λοιπόν ήταν κάτι που της κίνησε το ενδιαφέρον γιατι πίστευε οτι κάθε άτομο έχει μια έμφυτη τάση να προσπαθεί να πετύχει την αυτογνωσία και την αυτοπραγμάτωση. Για να εξηγήσει τη φύση αυτής της τάσης, πρότεινε ότι η ανάπτυξη ενός ανθρώπου είναι αντίστοιχη με αυτήν μιας βελανιδιάς. Έλεγε λοιπόν οτι εάν το περιβάλλον είναι κατάλληλο, ένα βελανίδι θα εξελιχθεί σε μία υγιή βελανίδια κι έτσι θα πετύχει την αυτοπραγμάτωσή του.
Τι είναι η αυτοπραγμάτωση;
Αυτοπραγμάτωση είναι αυτή η αίσθηση της πληρώτητας και εσωτερικής ισσοροπίας που προκύπτει με το να καταφέρουμε να πραγματοποιήσουμε τις ψυχικές, πνευματικές και σωματικές μας δυνατότητες.
Όπως λοιπόν το βελανίδι, αυτοπραγματώνεται σε βελανιδιά έτσι κι ο άνθρωπος τήνει προς την αυτοπραγμάτωση των δυνατοτήτων του. Με βασική προϋπόθεση ότι δεν μας εμποδίζει το περιβάλλον μας. Λέει λοιπόν η Χόρνεη οτι ούτε χρειάζεται αλλά ούτε και μπορείς να διδάξεις ένα βελανίδι να μεγαλώσει και να γίνει μια βελανιδιά. Θα το κάνει απο μόνο του όταν του δοθεί η ευκαιρία, και όταν οι έμφυτες δυνατότητές του θα αναπτυχθούν.
Παρομοίως, το άτομο που έχει την ευκαιρία, τείνει να αναπτύξει τις δυνάμεις του πραγματικού του εαυτού, τη διαύγεια και το βάθος των συναισθημάτων του, των σκέψεων του, των επιθυμιών του, των ενδιαφερόντων του,και τη δύναμη της θέλησής του. Όλα αυτά λοιπόν θα του επιτρέψουν να ανακαλύψει τις πραγματικές του αξίες και τον στόχο του στη ζωή. Με άλλα λόγια θα πετύχει την αυτογνωσία κι εν συνεχεία την αυτοπραγμάτωση.
Πως επηρεάζουν τα Παιδικά Χρόνια;
Δυστυχώς λοιπόν, για πολλούς ανθρώπους, η τάση προς την αυτοπραγμάτωση διακόπτεται λόγω παιδικών τραυμάτων. Παραμέληση, απόρριψη, κακοποίηση ή άλλες μορφές παιδικού τραύματος διακόπτουν αυτή την έμφυτη τάση μας. Κι εδώ να κάνουμε μια παύση και να πούμε δυο λόγια για τα παιδικά τραύματα.
Ένας δάσκαλός μου στην ψυχοθεραπεία μου έλεγε
“Δημήτρη, τραύμα δεν είναι μόνο το κακό που μας συνέβει, αλλά και το καλό που δε μας συνέβη ποτε.
Οπότε αν κοιτάξεις γύρω σου, δεν υπάρχει κάποιος που να μην έχει κάποιο τραύμα. Ασχέτως αν το παραδέχεται ή όχι. Κι αυτό, απο μια παράλογη οπτική γωνία είναι καλό. Γιατι ίσως και να είναι το μόνο πράγμα σε ψυχικό επίπεδο που μας ενώνει όλους ανεξαρτήτως φύλου, χρώματος, θρησκείας, κουλτούρας.
Ένα παιδί που παραμελλείται, που κακοποιείται, που απορίπτεται, δε μπορεί να σκεφτεί εκείνη τη στιγμή “χμμ τώρα ο γονέας μου αντιμετωπίζει τα δικά του ψυχολογικά προβλήματα κι ο τρόπος που επιλέγει να τα εκφράσει έχει αρνητικό αντίκτυπο πάνω μου”. Το παιδί το μόνο που καταλαβαίνει είναι ένα πράγμα. Οτι ο κόσμος δεν είναι ασφαλής. Αυτό είναι το μόνο συμπέρασμα στο μυαλό ενός παιδιού.
Πως τα παιδιά αναπτύσσουν Βασικό Άγχος κι Ασυνείδητες Νευρωτικές Τάσεις
Ως εκ τούτου, τα παιδιά μαστίζονται από αυτό που η Χόρνεη αποκαλούσε Βασικό Άγχος, το οποίο τα καθιστά αρχικά ανίσχυρα και σοκαρισμένα, και με την πάροδο του χρόνου τα ωθεί να βρουν τρόπους να αντιμετωπίσουν τη ζωή παρά τους φόβους τους. Αναπτύσσουν αυτό που η ίδια έλεγε Ασυνείδητες Νευρωτικές Τάσεις. Αυτές είναι τάσεις που διαμορφώνουν την προσωπικότητά έτσι ώστε να δίνει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας μέσα σε αυτό το απειλητικό περιβάλλον.
Οι Νευρωτικές Τάσεις στην ενήλικη ζωή
Όταν λοιπόν φτάνουμε στην ενήλικη ζωή, αυτές οι νευρωτικές τάσεις δεν εξαφανίζονται, αλλά συνεχίζουν να επηρεάζουν τη στάση και τη συμπεριφορά μας και καταστρέφουν την ψυχολογική και πνευματική μας ανάπτυξη.
Σπάνια βλέπουμε κάποιο άτομο να ζει εντελώς απαλλαγμένο από αυτά τα ασυνείδητα λείψανα της παιδική μας ηλικίας. Το ποιές ακριβώς νευρωτικές τάσεις θα σχηματίστούν εξαρτάται τόσο από την ιδιοσυγκρασία του ατόμου όσο και από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Κάποιοι απο εμάς αποτραβιόμαστε από τη ζωή και τους άλλους ανθρώπους γύρω μας. Άλλοι αναπτύσουμε μια νευρωτική ανάγκη για έγκριση και στοργή. Ωστόσο, οι νευρωτικές τάσεις είναι περίπλοκες κι έχουν να κάνουν με το παρελθόν του κάθε ατόμου, οπότε είναι πολύ δύσκολο να τις βάλουμε σε κουτάκια και να τις ονομάσουμε. Αλλά όταν η συμπεριφορά μας επιρεάζεται ασυνείδητα από αυτές τις τάσεις, τότε συνήθως αναπτύσσουμε διάφορα συμπτώματα.
Συμπτώματα Νευρωτικών Τάσεων
Μπορεί αυτά τα συμπτώματα να είναι έντονα όπως φοβίες, κατάθλψη, απάθεια, αλληλεξάρτηση, εθισμός ή ακραία αναποφασιστικότητα. Αλλά μπορεί να είναι και κάτι λιγότερο εμφανές, όπως αυτό το μεγάλο εσωτερικό κενό που νιώθεις πολλές φορές. Ή ακόμα όταν νιώθεις οτι λείπει ένα ζωτικό στοιχείο απο τη ζωή σου.
Πως να αντιμετωπίσεις τις Νευρωτικές Τάσεις
Η Χόρναη λοιπόν μας συμβουλεύει οτι αντί να εστιάζουμε στην εξωτερική εκδήλωση των συμπτωμάτων μας, αυτό που θα πρέπει να κάνουμε είναι να καθορίσουμε την πηγή των νευρωτικών τάσεων που αναπτύξαμε για να αντιμετώπισουμε τη ζωή.
Η ψυχανάλυση ιδρύθηκε από τον Sigmund Freud όταν ανακάλυψε ότι τα συμπτώματα των ασθενών του θα μπορούσαν να θεραπευτούν όταν αυτοί συνειδητοποιήσουν τους ασυνείδητους παράγοντες που διέπουν αυτά τα συμπτώματα. Είτε αυτά είναι καταπιεσμένες μνήμες είτε τα καταπιεσμένα συναισθήματα, είτε οτιδήποτε άλλο που έχουμε κρυμένο μέσα μας.
Πολλοί οπαδοί της ψυχανάλυσης πίστευαν ότι το να βουτήξουμε στο ασυνείδητο για να αναζητήσουμε πράγματα, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με τη βοήθεια εκπαιδευμένου θεραπευτή, αλλά η Karen Horneη ήταν ένας από τους λίγους ψυχοαναλυτές που πίστευαν ότι κάποιος θα μπορούσε να τα καταφέρει και μόνος του. Ονόμασε αυτή τη μορφή θεραπείας αυτοανάλυση, και την χαρακτήρισε ως μια απόπειρα του να είναι κάποιος ταυτόχρονα ο θεραπευτής κι ο θεραπευόμενος.
Η Αυτοανάλυση
Η Χόρναη θεωρούσε την αυτοανάλυση πιο σημαντική απο την παραδοσιακή ψυχοθεραπεία. Κι ο λόγος είναι ο εξής. Ο θεραπευτής τον οποίο επικέπτεται κάποιος, ξεκινά πάντα ως ξένος που απαιτεί μήνες αν όχι χρόνια ανάλυσης για να μάθει τις εσωτερικές λειτουργίες, τις πολυπλοκότητες και τα βάθη του μυαλού μας. Εμείς, από την άλλη πλευρά, γνωρίζουμε πολύ καλά τους εαυτούς μας. Έχοντας λοιπόν πάρει μια συνειδητή απόφαση ως προς αυτή την κατεύθυνση, μπορούμε να διερευνήσουμε και να αναλύσουμε τα στοιχεία του ασυνείδητου που βλέπουμε οτι μας σαμποτάρουν τη ζωή πιο αποτελεσματικά από έναν εκπαιδευμένο θεραπευτή.
Τα πλεονεκτήματα της Αυτοανάλυσης
Επιπλέον, η αυτοανάλυση έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι μπορεί να αυξήσει τη δύναμη και την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας σε μεγαλύτερο βαθμό από την παραδοσιακή θεραπεία. Φαντάσου να διασχίζεις ένα δύσκολο ορεινό μονοπάτι και να φτάνεις στην κορυφή του βουνού βλέποντας την υπέροχη θέα. Την ίδια ικανοποίση θα έχεις αν το κάνεις μόνος σου, και την ίδια εαν ακολουθείς έναν οδηγό?
Έτσι λοιπόν λέει η Χόρναη, μπορείς να κερδίσεις περισσότερα έχοντας κατακτήσει τον εσωτερικό σου κόσμο με τη δική σου πρωτοβουλία, θάρρος και επιμονή.
Τα εμπόδια της Αυτοανάλυσης
Ωστόσο, παρά τα οφέλη της, η αυτο-ανάλυση έχει και πολλά εμποδία, με κυριότερο τη δυσκολία της αυτογνωσίας. Ο θεραπευτικός ρόλος της αυτογνωσίας είναι γνωστός εδώ και χιλιάδες χρόνια στη Δύση, κυρίως απο το Σωκράτη και τον Πλάτωνα με το περίφημο “Γνώθι Σεαυτόν” που βρίσκεται και χαραγμένο στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς.
Η Χόρναη πίστευε οτι για τους Αρχαίους Έλληνες η επίτευξη της αυτογνωσίας ήταν πολύ πιο εύκολη υπόθεση από οτι για εμας σήμερα. Σήμερα ο δρόμος προς την αυτογνωσία μοιάζει περισσότερο με μια περιπέτεια σε ένα άγνωστο έδαφος γεμάτο εκπλήξεις και κινδύνους. Διαβάζοντας το βιβλίο του Νίτσε “Η αυγή” βλέπουμε οτι κι αυτός εκφράζει ακριβώς τη ίδια άποψη για το τεράστιο χάσμα που χωρίζει το πως οι αρχαίοι έλληνες αντιλαμβάνονταν το νου σε σχέση με το πως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Γράφει λοιπόν ο Νίτσε
“Πόσο απλοί ήταν οι Έλληνες στην ιδέα που δημιούργησαν για τους εαυτούς τους. Πόσο υπερτερούμε σε γνώση εμείς οι σύχρονοι, σε σχέση με αυτούς. Πάραυτα, πόσο πιο δεδαλώδης είναι η ψυχή μας σε σχέση με τη δική τους. Αν έπρεπε να φτιάξουμε ένα μοντέλο για την αρχιτεκτονική της ψυχής μας, πράγμα το οποίο είμαστε είμαστε πολύ δειλο για να κάνουμε, τότε σίγουρα το μοντέλο που θα ακολουθούσαμε θα ήταν αυτό ενός λαβύρινθου.”
Ένα άλλο εμπόδιο που αντιμετωπίζουμε στην αυτο-ανάλυση, είναι ο φόβος. Πολλοί αποφεύγουμε να κατεβουμε στα βάθη της ψυχής μας με το φόβο ότι θα βρούμε πράγματα που θα μας αναστατώσουν. Ή ακόμα χειρότερα, φοβόμαστε οτι θα χαθούμε στον εσωτερικό μας λαβύρινθο και δε θα μπορούμε να βρουμε το δρόμο της επιστροφής.
Η θέληση να αντιμετωπίσεις τον εαυτό σου
Αλλά η Χόρναη απορρίπτει αυτούς τους φόβους ως αβάσιμους. Λέει οτι το να ανακαλύψουμε μέσα μας μια αλήθεια που μας ενοχλεί ή να θυμηθούμε μια καταπιεσμένη μνήμη, δεν είναι μόνο κάτι το οδυνυρό. Είναι και κάτι που παράλληλα έχει τη δύναμη να μας απελευθερώσει. Κι επιπλέον, μας λέει οτι εάν ανακαλύψουμε κάτι που μας ενοχλεί και μας διαταράσει τότε αυτό είναι σημάδι οτι είμαστε αρκετά δυνατοί κι οτι ήρθε η ώρα να δουλέψουμε πάνω σε αυτό. Αλλιώς δε θα το είχαμε παρατηρήσει εξ αρχής.
Σε ένα κείμενο της γράφει
“Το γεγονός ότι κάποιος έχει φτάσει τόσο μακριά, δείχνει ότι η θέληση του να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, του δίνει τη δύναμη να προχωρήσει και να μην αφήσει τίποτα να τον αποτρέψει απο το στόχο του. Ακόμα και ο ίδιος του ο εαυτός.”
Ακόμη και σε αυτές λοιπόν τις δυσκολιες, η αυτοανάλυση μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική και επωφελής, υπό μια προϋπόθεση.
Το κίνητρο προς της Αυτοανάλυση
Η προϋπόθεση είναι οτι έχουμε ισχυρό κίνητρο για την βελτίωση και την εξέλιξή μας. Η Χόρναη θεωρεί οτι αυτό κίνητρό είναι που καθορίζει το αν τελικά θα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε τα προβλήματά μας ή όχι. Στο βιβλίο της “Αυτοανάλυση”, γράφει “Η εμπειρία δείχνει χωρίς καμία αμφιβολία, ότι οι ασθενείς μπορούν να αναπτύξουν μια καταπληκτική ικανότητα έντονης αυτοπαρατήρησης, εάν πραγματικά θέλουν να κατανοήσουν τα προβλήματα τους”.
Η Αυτογνωσία δεν είναι αυτοσκοπός
Τέλος η Χόρνεη μας υπενθυμίζει οτι η αυτογνωσία δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι απλά ένα μέσο απελευθέρωσης των πραγματικών μας δυνατοτήτων. Υπό αυτή την έννοια λοιπόν, το να δουλεύουμε στον εαυτό μας δεν είναι μόνο ηθική μας υποχρέωση, αλλά ταυτόχρονα είναι το απόλυτο ηθικό προνόμιο που έχουμε. Στο βαθμό λοιπόν που παίρνεις στα σοβαρά την προσωπική σου ανάπτυξή, θα οφείλεται στη δική σου επιθυμία να το κάνεις.
Οπότε, εάν νιώθεις μια βαθειά δυσαρέσκεια, εάν νιώθεις απάθεια ή εαν νιώθεις ένα συναισθηματικό κενό μέσα σου ίσως να ήρθε η ώρα να αφιερώσεις λίγο χρόνο για να στοχαστείς και να παρατηρήσεις τον εαυτό σου. Το να ρίξεις φως σε ξεχασμένες μνήμες, τραυματικές εμπειρίες και κρυφές γωνιές του μυαλού σου μπορεί να είναι δυσάρεστο και επώδυνο. Άλλα ίσως να είναι κι απαραίτητο. Όχι μόνο για να απελευθερωθείς απο τις αμυντικές συμπεριφορές που ανέπτυξες οταν ήσουν παιδί, άλλα και για να αποκτήσεις την εσωτερική ισορροπία που χρειάζεται ώστε να φτάσεις στην αυτογνωσία και την αυτοπραγμάτωση. Την ίδια ισορροπία που έχει η πορεία ενός βελανίδιού, για να γίνει βελανιδιά.
Εάν βρήκες ενδιαφέρον αυτό το κείμενο, πάτησε like. Είναι μια πολύ μικρή πράξη η οποία σημαίνει πολλά για μένα. Κι άν θέλεις να λαμβάνεις παρόμοια βίντεο ψυχολογίας κι αυτοβελτίωσης, κάνε εγγραφή στο κανάλι μου. Θα χαρώ πολύ να σε έχω στην παρεά μου.