Τέμπη: Πως Οι Πολιτικοί Χάνουν την Ενσυναίσθηση Τους; | Η Σκοτεινή Τριάδα
Τι είναι αυτό που κάνει τους πολιτικούς μας ευθυνόφοβους? Τι είναι αυτό που τους κάνει μνησίκακους? Και ποια τελικά είναι η πραγματική ψυχολογία που έχουν οι άνθρωποι που εμείς εκλέγουμε να μας κυβερνούν? Σε αυτό το βίντεο θα δουμε πως ο Τσορτσιλ, ένα τρένο, και η σκοτεινή τριάδα, μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα την ψυχολογία των πολιτικών. Μια ψυχολογία που όπως φαίνεται απο το θέμα των Τεμπών, είναι γεμάτη ανευθυνότητα κι ανικανότητα.
Το Πειραμα Του Τρενου
Εάν έχεις διαβάσει κάποιο βιβλίο φιλοσοφίας ή πολιτικής επιστήμης ή ακόμα και κοινωνικής ψυχολογίας, τότε σίγουρα θα έχεις διαβάσει και για το πείραμα του τρένου. Το πρόβλημα του τρένου είναι ένα νοητικό πειράματα που προσπαθεί να δοκιμάσει την ηθική μας, και μας ρωτάει το εξής: Πες πως βλέπεις ένα τρένο να τρέχει ανεξέλεγκτα και να κατευθύνεται προς ένα άτομο που είναι δεμένο στις ράγες.
Τώρα, φαντάσου οτι υπάρχει μια διασταύρωση και στη δεύτερη πορεία που μπορεί να πάρει το τρένο υπάρχουν δεμένοι δύο ή τρείς ή τέσσερις άνθρωποι. Εάν τραβήξεις τον μοχλό και αλλάξεις την πορεία του τρένου λοιπόν, τότε θα χτυπήσει τους άλλους δυο. Και το ερώτημα είναι το εξής: θα τραβήξεις το μοχλό; Θα εκτρέψεις το τρένο; Πόσους θα επιλέξεις να θυσιάσεις? Το νοητικό αυτό πείραμα προσπαθεί να δοκιμάσει τη διαίσθησή μας σχετικά με το πώς πρέπει να συμπεριφερθούμε όταν αντιμετωπίζουμε αδύνατες επιλογές.
Ένα ιστορικό παράδειγμα είναι το δίλημμα του Ουίνστον Τσώρτσιλ κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ λοιπόν είχε ένα μυστικό που οι Γερμανοί δεν γνώριζαν. Βλέπεις, οι Βρετανοί είχαν αποκρυπτογραφήσει το ναζιστικό κώδικα Enigma. Η Enigma ήταν μια μηχανή που είχαν εφεύρει οι Ναζί ώστε να επικοινωνούν με κώδικες. Οι Βρετανοί λοιπόν είχαν σπάσει τους κώδικες κι έτσι η βρετανική κυβέρνηση κατάφερε να γνωρίζει ακριβώς τι έλεγαν οι Ναζί στις κρυπτογραφημένες πληροφορίες που αντάλλαζαν.
Οι Ναζί όμως δεν το γνώριζαν αυτό, αλλά το πρόβλημα ήταν ότι μόλις συνειδητοποιούσαν ότι οι Βρετανοί είχαν σπάσει τους κώδικες, τότε θα τους άλλαζαν αμέσως. Έτσι, αυτό δημιούργησε πραγματικά ηθικά διλήμματα τύπου "πείραμα τρένου" για τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, και ένα από αυτά ήταν η περίπτωση ενός αυστραλιανού πλοίου που οι Βρετανοί γνώριζαν ότι επρόκειτο να τορπιλιστεί απο τους Γερμανούς.
Ο Τσώρτσιλ αποφάσισε να μην τους προειδοποιήσει, επειδή αν τους προειδοποιούσε και εκείνοι άλλαζαν πορεία, τότε αυτό θα αποτελούσε ένδειξη για τους Ναζί ότι οι κώδικες Enigma είχαν σπάσει. Άφησε, λοιπόν, τους ανθρώπους πάνω στο πλοίο να πεθάνουν, αλλά το έκανε γιατί πίστευε ότι αν οι Ναζί συνειδητοποιούσαν πως οι κώδικές τους είχαν σπάσει, τότε αυτό θα οδηγούσε σε αποφάσεις και αλλαγές στη στρατιωτική συμπεριφορά τους που θα προκαλούσαν δεκάδες χιλιάδες, αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια περισσότερους θανάτους, και θα παρέτειναν σημαντικά τον πόλεμο.
Καρεκλοκένταυροι και Κομματοκύνες
Σύγχρονοι πολιτικοί και πρωθυπουργοί λαμβάνουν συνεχώς αποφάσεις που βλάπτουν ανθρώπους, αυτό είναι αναπόφευτκό, αλλά λαμβάνουν αποφάσεις που, ελπίζουμε, βλάπτουν λιγότερους ανθρώπους από την εναλλακτική λύση, και το κάνουν μέσα σε ένα κλίμα τεράστιας αβεβαιότητας. Δεν γνωρίζουν ποια θα είναι τα αποτελέσματα, και όμως κάνουν την καλύτερη επιλογή που μπορούν.
Ας πάμε στους δικούς μας τώρα και στο πείραμα του τρένου. Αυτό που βλέπουμε να εξελίσσεται στην υπόθεση των Τεμπών είναι στη μια γραμμή του τρένου να είναι δεμένη η μνήμη των 57 νεκρών απο τα Τέμπη, να είναι δεμένες οι οικογένοιες των νεκρών, να είναι δεμένοι οι 85 τραυματίες απο τα Τέμπη, κι ακόμα να είναι δεμένη η συνείδηση ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας, κι απο την άλλη γραμμή βλέπουμε να είναι δεμένοι οι καρεκλοκένταυροι της πολιτικής σκηνής της χώρας, τα κομματόσκυλα της νομοθετικής, εκτελεστική, αλλά και της δικαστικής λειτουργίας της χώρας, και φυσικά οι τηλεοπτικοί τηλεβόες που τους στηρίζουν.
Και βλέπουμε έκδηλα κι απροκάλληπτα μπροστά στα μάτια μας, η πολιτική ηγεσία της χώρας να τραβάει το μοχλό χωρίς κανένα μα κανένα δισταγμό, ώστε το τρένο να περάσει απο την πρώτη γραμμή που είμαστε δεμένοι όλοι εμείς.
Ποιά είναι λοιπόν η ψυχολογία αυτών που εμείς οι ίδιοι ψηφήζουμε και που τους κάνει να τραβάνε το μοχλό τόσο απλά κι εύκολα με θύματα όλους εμάς και κυρίως τη μνήμη των νεκρών?
Εξουσία και Ψυχολογία
Η εξουσία είναι ένα βάρος για τους απλούς ανθρώπους. Η εξουσία είναι στην πραγματικότητα ψυχολογικά κοστοβόρα. Δεν είναι κάτι το απολαυστικό κι απλό. Με άλλα λόγια, εάν πιστεύεις ότι η εξουσία είναι εύκολη και διασκεδαστική, τότε είσαι το λάθος άτομο για τη δουλειά, γιατί κάθε άτομο στα υψηλότερα επίπεδα εξουσίας, ανεξάρτητα από το τι κάνει, καταστρέφει κάποιες ζωές και βελτιώνει σημαντικά κάποιες άλλες.
Είναι μια επιλογή κατανομής: εάν είσαι πρόεδρος μιας χώρας ή διευθύνων σύμβουλος μιας μεγάλης εταιρείας, οι αποφάσεις σου θα επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο, και κάποιες από αυτές τις επιπτώσεις είναι καταστροφικές. Θα πρέπει να ζείς με αυτό. Θα πρέπει να βαραίνει τη συνείδησή σου. Εάν δεν σε βαραίνει, τότε ή δεν έχεις κάνει σωστά τη δουλειά σου, ή η ψυχολογική απόσταση που βιώνεις είναι σε τέτοιο επίπεδο αποκομμένη απο την ενσυναίσθηση, όπου απλά δε νιώθεις το βάρος της συνείδησης.Πρέπει να κατανοήσεις δηλαδή ότι οι συνέπειες των αποφάσεών σου επηρεάζουν πραγματικούς ανθρώπους. Κι εδώ έρχεται ο πρώτος ψυχολογικός όρος.
Η Σκοτεινή Τριάδα
Οι ψυχοπαθείς δεν μπορούν να αντιληφθούν και να διορθώσουν αυτό το πρόβλημα του βάρους και της απόστασης. Ανεξάρτητα από το πόσο καλά γνωρίζουν κάποιον. Απλά δεν τους νοιάζει. Με απλά λόγια ο βασικός παρονομαστής όλων των ψυχοπαθών είναι οτι χρησιμοποιούν άλλους για τη βραχυπρόθεσμη βολή τους. Έτσι ένας απλός τρόπος να θυμάσαι τι είναι ο ψυχοπαθής λοιπόν, είναι να θυμάσαι οτι είναι αυτός που θέλει να κερδίζει ένα βραχυπρόθεσμο πλεονέκτημα έναντι του κόστους μιας μακροπρόθεσμης σχέσης. Έτσι, αν έχετε έναν ψυχοπαθή στην εξουσία, η ψυχολογική απόσταση που έχει και δε νιώθει το βάρος των αποφάσεών του, δεν λύνει το πρόβλημα για τους υπόλοιπους. Και το ενδιαφέρον είναι οτι ένα αρκετά μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας της ψυχολογίας, μας δείχνει οτι η ψυχοπάθεια είναι ένα βασικό συστατικό για να διασφαλίσεις ότι θα αποδίδεις καλύτερα εάν καταλήξεις σε μια ηγετική θέση. Κι εδώ μπαίνουμε στη σκότεινή τριάδα.
Τα χαρακτηριστικά της «σκοτεινής τριάδας» είναι πολύ ενδιαφέροντα, επειδή μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε καλύτερα αυτούς που μας εξουσιάζουν. Τα τρία επιμέρους μέρη της σκοτεινής τριάδας λοιπόν είναι, ο μακιαβελισμός, ο ναρκισσισμός και η ψυχοπάθεια. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να εμφανιστούν σε πολύ υψηλά επίπεδα μεμονωμένα, οπότε κάποιος μπορεί να είναι απλώς πιο μακιαβελικός από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Μπορεί να είναι απλώς πιο ναρκισσιστής, και υπάρχουν μερικά πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα όταν οι επιστήμονες τα ελέγχουν μεμονωμένα. Οι μακιαβελικοί άνθρωποι για παράδειγμα, τείνουν να είναι καλύτεροι στο να αποκτούν εξουσία. Τείνουν να είναι καλύτεροι σε αυτό γιατί είναι στρατηγικοί στην πορεία που χαράζουν. Είναι άνθρωποι που έχουν ένα απότερο σχέδιο δράσης.
Αρχίζουν λοιπόν να σκέφτονται: "Πώς μπορώ να πετύχω τον στόχο μου;" Και αν είναι πειθαρχημένοι, μπορούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους, να σκεφτούν το μέλλον, να σχεδιάσουν τη στρατιγική των κινήσεών τους. Έτσι, ο μακιαβελισμός από μόνος του είναι αρκετά χρήσιμος για την απόκτηση εξουσίας. Ειδικά αν είσαι μέλος οικογενοιοκρατείας της πολιτικής ελίτ μιας χώρας.
Οι ναρκισσιστές είναι διαφορετικοί. Οι ναρκισσιστές, αν τους πάρουμε μεμονωμένα, μπορούν στην πραγματικότητα να σε βοηθήσουν να βγάλεις περισσότερα χρήματα. Και ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι οι ναρκισσιστές είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στο τι σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτούς. Η ανέλιξη στην ιεραρχία της εξουσιάς συχνά εξαρτάται από το πόσο αρεστοί είναι στους άλλους. Για παράδειγμα αυτό μπορεί να σε κάνει να βγαίνεις στα κανάλια και να φωνάζεις με πάθος με σκόπό να αρέσεις σε κάποιους, σα να πουλάς βιβλία στη λαϊκή. Οι ναρκισσιστές είναι πολύ καλοί στο να κάνουν τους ανθρώπους να τους συμπαθούν. Βλέπε για παράδειγμα απ ευθείας αναθέσεις έργων, βλέπε κονδύλια για τηλεοπτικούς τηλεβόες κι άλλα τέτοια. Τα δεδομένα δείχνουν ότι ο ναρκισσισμός από μόνος του μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση του μισθού κάποιου, αν και μπορεί να μην είναι το καλύτερο χαρακτηριστικό για τη λήψη καλών αποφάσεων, καθώς ο ναρκισιστής έχει μια διαστρεβλωμένη αντίληψη του τι είναι πιο σημαντικό. Και για τους ναρκισσιστές, το πιο σημαντικό πράγμα είναι ο εαυτός τους.
Η ψυχοπάθεια τώρα, από μόνη της, χωρίς τον μακιαβελισμό και τον ναρκισσισμό, είναι σχετικά σπάνια. Αυτά τα χαρακτηριστικά βλέπεις τείνουν να συσχετίζονται. Αλλά όταν υπάρχουν άνθρωποι που είναι απλώς ψυχοπαθείς, τότε είναι πιο παρορμητικοί και πιο πρόθυμοι να ρισκάρουν σε σύγκριση με άλλους ανθρώπους.
Ως αποτέλεσμα αυτού, του υψιλού ρίσκου δηλαδή, υπάρχουν πολλοί αποτυχημένοι ψυχοπαθείς. Οι επιτυχημένοι που καταφέρνουν να επιβιώσουν δεν είναι καλοί στο να χειρίζονται την εξουσία, αλλά είναι συχνά πολύ καλοί στο να την αποκτούν, επειδή είναι διψασμένοι για εξουσία.
Έτσι, ένας ψυχοπαθής από μόνος του δεν είναι κάποιος που θές να τον δεις να ηγείται μιας εταιρείας ή μιας χώρας. Κι αν τους συγκρίνεις, στη θεωρία, συνήθως δεν είναι τόσο κακό να έχεις κάποιον που είναι απλά μακιαβελικός ή απλά ναρκισσιστής στην εξουσία, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, και στην πράξη, αν κάποιος έχει υψηλή βαθμολογία στην ψυχοπάθεια, συνήθως έχει επίσης υψηλή βαθμολογία και στον ναρκισσισμό και στον μακιαβελισμό.
Τώρα, αν κι αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να μελετηθούν ανεξάρτητα, οι βαθμίδες της εξουσίας που μας ενδιαφέρουν περισσότερο, γιατί είναι αυτοί που κρατούν το μοχλό απο τις ράγες του τρένου στο χέρι τους, τείνουν να μαζεύουν ανθρώπους με τη «σκοτεινή τριάδα». Υπάρχουν πολλές μελέτες γι αυτό κι ανάλογα με το ποιά μελέτη κοιτάζεις, οι ψυχοπαθείς είναι 4 έως 100 φορές πιο συχνά παρόντες σε θέσεις εξουσίας σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Έχουμε προφανώς κάνει σοβαρά λάθη σαν κοινωνία. Έχουμε σχεδιάσει συστήματα που δεν κάνουν αποτελεσματική δουλειά στο να φιλτράρουν αυτούς τους ανθρώπους ή να τους απομακρύνουν μόλις αποκτήσουν εξουσία. Ως αποτέλεσμα, έχουμε ανθρώπους στην εξουσία που δεν έχουν καμία δουλειά να βρίσκονται εκεί, σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από τον γενικό πληθυσμό.
Η Δημοκρατία Μας
Στην Ελλάδα έχουμε μια διαστρευλωμένη αντίλληψη του τι είναι κράτος. Είμαστε πάντα εμείς ενάντίον του κράτους. Δε δουλεύει έτσι το πράγμα. Κι όχι μόνο δε δουλεύει, αλλά η ατνίλληψη αυτή βοηθά τους ψυχοπαθείς της εξουσίας έμμεσα. Γιατί πολύ απλά, έχουμε δημοκρατία. Οπότε εμείς είμαστε το κράτος. Δημο-κρατία. Εαν λοιπόν δεν αλλάξουμε οπτίκή, ώστε να βλέπουμε το κράτος σαν κάτι που είναι δικό μας, και οι εκλεγμένοι απο εμάς, μας το καταστρέφουν, τότε αυτοί θα έχουν το πλεονέκτημα του διαίρει και βασίλευε.
Όπως είπε ο Τσόρτσιλ, “η δημοκρατία είναι η χειρότερη μορφή διακυβέρνησης, αν εξαιρέσεις όλες τις άλλες που έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς”.
Πιστεύω ακράδαντα λοιπόν στη δημοκρατία, που σημαίνει ότι πιστεύω πως οι εκλογές είναι απαραίτητες και αποτελούν ζωτικό μέρος της διαδικασίας επιλογής ηγετών. Υπάρχουν όμως μερικά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να λειτουργεί καλύτερα αυτό το σύστημα, τόσο στη διαδικασία ελέγχου όσο κι αφού κάποιος αναλάβει εξουσία.
Το πρώτο είναι πως πρέπει να υπάρχει κάποια ψυχολογική αξιολόγηση για τις ανώτατες θέσεις. Πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχει η προσδοκία ότι οι άνθρωποι που ελέγχουν τις ζωές μας, ελέγχουν όπλα, ελέγχουν ανθρώπους με όπλα, θα πρέπει τουλάχιστον να υποβάλλονται σε ψυχολογικά τεστ.
O Brian Klaas, ένας αμερικανός πολιτικός επιστήμονας μας λέει “Φαντάσου να υπήρχε αυτή η μια ερώτηση που να γινόταν σε όσους θέλουν να αποκτήσουν εξουσία, και αυτή η ερώτηση είναι η εξής: "Τι θα χρειαζόταν για να σε κάνει να πιστέψεις ότι δεν είσαι πλέον απαραίτητος στην εξουσία;" Σκέψου λίγο τι μπορεί να απαντούσαν οι δικοί μας, αυτοί που κρατούν το μοχλό του τρένου στα χέρια τους.
Με άλλα λόγια, ποιος είναι ο στόχος που θέλεις να πετύχεις με την εξουσία που έχεις, ώστε αν τον πετύχεις, να πεις ότι είναι ώρα να αποχωρήσεις; Ποιός είναι αυτός ο στόχος ακριβώς?
Θα πρέπει επίσης να γίνονται περισσότερες ψυχολογικές αξιολογήσεις, με ερωτήσεις που προσπαθούν να αποκαλύψουν τον πραγματικό λόγο που κάποιος επιδιώκει την εξουσία, ώστε να εκτεθούν αυτοί που είναι απλά διψασμένοι για δύναμη ή έχουν λάθος κίνητρα.
Η βασική ιδέα είναι οτι δεν έχουμε σκεφτεί σοβαρά και προσεκτικά τη διαδικασία ελέγχου των ανθρώπων που επιδιώκουν εξουσία. Και πολύ συχνά, οι άνθρωποι το κάνουν μόνο για τον εαυτό τους και τους κουμπάρους τους. Οι ψυχολογικές αξιολογήσεις θα αποκάλυπταν ότι αυτοί οι άνθρωποι που είναι στην εξουσία δεν είναι αυτοί που θέλεις να βρίσκονται στο τιμόνι μιας εταιρείας ή μιας χώρας. Αλλά φυσικά στη δική μας χώρα, τα τεστ θα τα έκανε κάποιος άλλος κουμπάρος. Υπάρχει λοιπόν μια τεράστια κρίση εμπιστοσύνης και μια τεράστια κρίση αντιπροσώπευσης. Το θέμα μας δεν έχει να κάνει με απλή αναποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων. Έχει να κάνει μια μια δουλοκτητική αντίλληψη. Υπάρχει στα κλιμάκια της εξουσίας του κράτους μας μια παντελής έλλειψη αδιαφορίας γιατί ξέρουν οι κρατούντες το μοχλό οτι θα μείνουν για πάντα ατιμώρητοι.
Σκοτεινή τριάδα, και φεουδαρχική κυριότητα. Τραβάνε το μοχλό εδώ και χρόνια κι όσα τρένα κι αν περνούν, τα στέλνουν προς το μέρος μας. Κανένα πολιτικό σχήμα στη Ελλάδα δεν είναι ορφανό απο ναρκισιστές, μακιαβελιστές και ψυχοπαθείς, γιατί κανένα πολιτικό σχήμα δεν είναι διατεθημένο να δει τον εαυτό του στον καθρέπτη και να αμφισβητήσει τον εαυτό του. Αλλά αυτή είναι η αρχή της όποιας αλλαγής. Η αυτεπίγνωση. Το γνώθι σεαυτόν. Είτε σε συλλογικό επίπεδο, είτε σε ατομικό, οπότε μέχρι την επόμενη φορά που θα τα πούμε να θυμάσαι πάντα να ρωτάς “Τι είναι αυτό που με κάνει να κάνω, αυτά που κάνω”.
Είμαι ο Δημήτρης και μοιράζομαι μαζί σου εργαλεία και ιδέες για το πως να σχεδιάσεις μια καλύτερη ζωή.